Bakı, 23 fevral

Müasirləşin - klassik musiqi, xalq musiqisi - xalq mahnıları, xalq rəqsləri, xalq geyimləri, sənətkarlıq, rəssamlıq, teatr, heykəltəraşlıq...

İndiki reallıqlarda, yenilik irəli sürməyin çətin olduğu bir şəraitdə mövcud olanı yenidən düşünmək və qiymətləndirməkdən başlamaq və bununla da Azərbaycan mədəniyyətində yeni vərəq və səhifəyə qədəm qoymaq lazımdır. Təbii ki, bu asan yol deyil. Amma hər bir addım, hətta kiçik bir addım da qeyd-şərtsiz yeni ideyalara və formalara gətirib çıxaracaq.

Bu barədə Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının doktorantı Leyla İsayeva “Yeni zaman, yeni trendlər” adlı məqaləsində yazır.

bu nəşri oxuculara təqdim edir.

X X X

Bu günlərdə Milli Musiqi Gününə həsr olunmuş Üzeyir Hacıbəyli adına festival çərçivəsində keçirilən konsertdə dahi Üzeyir Hacıbəylinin əsərlərinin təkrar oxunmasına cəhdlər olub. Beynəlxalq müsabiqədə 26 ölkədən 51 bəstəkar iştirak edib. Birinci yeri kolumbiyalı bəstəkar Marius Diaz, üçüncü yeri isə britaniyalı bəstəkar Metyu Perrit tutub. Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılığına yeni, müasir rəng verə bildilər. Sevindirici haldır ki, istedadlı və gənc Azərbaycan bəstəkarı Türkyar Qasımzadə ikinci yerə layiq görülüb.

Hələ 2007-ci ildə Çilidən olan Altiplano qrupu (Altiplano) Maurisio Visensio və Azərbaycandan Siyavuş Kərimi (Siyavuş Kərimi) ilə birgə, eləcə də məşhur azərbaycanlının iştirakı ilə “Transatlantic non stop” adlı on bir kompozisiyadan ibarət birgə layihə həyata keçirilib. ifaçılar Alim Qasımov, Ağaxan Abdullayev, Nazpəri Dostəliyeva və bir çox başqalarının ifasında bir çox xalq əsərləri, o cümlədən Üzeyir bəyin əsərlərindən Latın Amerikası ritmləri ilə potpuri aranjeman edilib. Siyavuş Kərimi Altiplano ilə duetdə sadəcə qeyri-real musiqili atəşfəşanlıq yaratdı, Şərqin Qərblə qovuşduğu yerdə insanı heyrətləndirən sintez yaratdı və bu, bir-birinə sığmayan bu ritmlərin: salsa, samba, baçata və s.-nin muğam və Azərbaycan xalq mahnıları ilə necə heyrətamiz şəkildə birləşdirilə bildiyini göstərir. Müxtəlif xalqların etnik və ənənəvi musiqisinin sintezi qeyri-adi və gözlənilməz kompozisiyaları üzə çıxarıb, onları dinləyərkən bir yerdə oturmaq mümkün deyil.

Buna misal olaraq istedadlı rəssam Elvin Nəbizadənin bədii instalyasiyasını da göstərmək olar. Venesiyada 57-ci Beynəlxalq İncəsənət Sərgisi - Biennaledə nümayiş etdirilən "Bir günəş altında" (Bir günəş altında) instalyasiyası (2017). Bu əsər Biennaledəki pavilyonumuzun bədii məqamlarından biri idi. Düşünürəm ki, bu, bütün iştirakçıları və ziyarətçiləri heyran etdi. Günəşin prototipi, müəllifin fikrincə, qədim xalq alətimiz - sazdır. Yarımdairə şəklində qurulmuş 44 saze təbii işığın köməyi ilə hamımızın, planetimizin insanları altında yaşadığı parlaq Günəşin şəklini yaradır. Bu sənət əsərinə və rəssamın parlaq ideyasına heyran olmamaq mümkün deyil - mən bu epitetdən qorxmayacağam. Bu art-instalyasiya qədim Azərbaycan musiqi alətinin rəssamın əli ilə modernləşdirilmiş incəsənət obyektinə çevrilməsinin ən bariz nümunəsidir.

Belə ki, İçərişəhərdə yerləşən “Azərxalça”da xalçaların kütləvi istehsalına başlanması, onların kütləviləşdirilməsi və ixracını təşkil etmək üçün müasirləşdirilməsi məni çox sevindirdi. Həmçinin Anım Günü ilə əlaqədar - 27 sentyabr 44 günlük Vətən Müharibəsinin birinci ildönümü və ənənəvi Azərbaycan xalçaçılığının YUNESKO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilməsinin 11 illiyi ilə əlaqədar Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva 2010-cu ildə “Azərxalça” ASC “Qarabağ xalçalarına yeni baxış” xalça kolleksiyasını təqdim edib. Xalçanın yeni üsullarından istifadə edilməklə dörd müxtəlif rəngdə yaradılmış və müasir üslubda, yəni qədim ənənəvi naxışların köhnəlmiş, yuyulmuş, solğun və s. birləşməsindən hazırlanmış yeni Qarabağ xalçaları “Qasımuşağı”. təsiri. Bu xalçalar respublikanın əməkdar artisti Rəşad Ələkbərovun ideyaları əsasında və “Azərxalça” ASC-nin yaradıcı kollektivinin iştirakı ilə yaradılıb. Bəli, məşhur rəssam və heykəltəraş Çingiz Babayevin də sexdə quraşdırılması xalçaçılığa düzgün istiqamət verildiyinin əyani sübutudur. Bir neçə il Tussauds qrupunun emalatxanasında çalışan rəssam bu instalyasiyada yeni ilə köhnənin, yəni ənənəvinin sintezini çatdıra bilmişdir: bir-birinə dolanmış, əksinə qucaqlanmış bir neçə rulon milli xalçalar. müəllifin özünün, mumdan hazırlanmış əlləri. Sərhədsiz sevgi və hörmət, ənənələrə və dəyərlərə hörmət, lakin yeni, müasir baxımdan.2014-cü ildə istifadəyə verilmiş, Bakının mərkəzində, Xəzər sahilində yerləşən Xalça Muzeyi şəhərimizin ən parlaq memarlıq görməli yerlərindən biridir. Muzey avstriyalı memar Franz Yans tərəfindən dizayn edilmişdir. Azərbaycan xalçasının əsas forma və quruluşunu - rulona bükülmüş xalça formasındakı binanı, deyəsən, yayılmaq üzrə olan binanı çatdırmağı bacaran memarın novator fikrinə hörmətlə yanaşmalıyıq. fəxri qonağın qarşısına çıxdı. Amma muzeyin üzlüyündəki naxışlar, mənə elə gəlir ki, həqiqətən də Azərbaycan xalçasının prinsiplərinə uyğun gəlmir - mən istərdim ki, Azərbaycan xalçasını fərqləndirən və qiymətləndirən əsas və tanınan milli naxış və rəmzləri, rəng və koloriti görmək istərdim. xalça.

Muzeyi gəzərkən və hər bir əsərə heyran olarkən, qədim xalçaların təqdim edilməsi və işıqlandırılmasının parlaq ideyasından təsirlənərək, bu muzeydə nəyinsə çatışmadığını və yalnız 2016-cı ildə YARAT-da keçirilən “Ne var, odur” sərgisində fikirləşdim. Müasir İncəsənət Məkanı Mən başa düşdüm - bu muzeydə "onun" xalçaları yoxdur! Axı, bu, artıq yalnız bir xalça deyil, onun vasitəsilə keyfiyyətini, bölgəsini, toxucusunu, sahibinin statusunu müəyyən edə bilərsiniz; onun xalçaları ideya daşıyır, hər birinin öz mesajı var. Bu, artıq sadəcə məişət əşyası və dekorasiya deyil - bu bir manifestdir, bu bir şüardır, bu bir fikirdir. O, xalçanı yerdən götürüb rəsmə çevirdi. O, xalçanı yenidən düşündü və ən əsası onu modernləşdirdi! Bunlar Faiq Əhmədin xalçalarıdır. Ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, hazırda Xalça Muzeyində köhnə ənənəvi xalçalarla yanaşı, bir neçə yeni əsər var, məsələn: Fərid Rəsulovun Xalça otağı stendi, Butunai Haqverdiyevin Xalça instalyasiyası, Müqavimət xalçası Çingiz Babayev.

Yadımdadır, bu yaxınlarda İnstaqramda qonşu dövlətdən olan bir neçə qəzəbli istifadəçinin xalça sahibliyi ilə bağlı razılıq verməsi ilə bağlı qızğın mübahisədə mən cavab verdim ki, bu, hətta mülkiyyət məsələsi deyil, yazmağa heç nə yoxdur, ənənələrin qorunub saxlanmasından gedir, yeni bir mütaliə, yenidən düşünərkən və soruşdum ki, onlarda xalçaçılıq ənənəsi varmı (Azərbaycanın 21 rayonunda 1300-dən çox toxucu işləyir), xalça məktəbləri, universitetlər, fakültələr, muzeylər (Bakıda, Şuşada xalça muzeyləri) varmı? , və nəhayət, rəssamlar varmı? Müasir tariximizdə belə insanları saymaq olar: Lətif Kərimov, Əziz Əliyev, Həsən Quliyev, Kamil Əliyev, Elçin Vəliyev, Orxan Məmmədov, Rahib Qarayev, Vüqar Muradov, Tərlan Qorçu, Elşən İbrahimov, Fərid Rəsulov və Fərhad Fərzəliyev və bir çox başqaları və əlbəttə ki, öz yaradıcılığı ilə müasir incəsənət aləmində Azərbaycan xalçasına ən güclü təkan verən Faiq Əhməd başa vurur. Düşünürəm ki, o, özündən sonra sanki arxaya baxaraq xalçanı yenidən kəşf edən bir çox sənətkarların ilhamvericilərindən biri olub. Mən yalnız yerlilərin adını çəkdim, xaricilər də var, məsələn: Saks Afridi, Ramazancan, Fərhad Moşiri; onun işi Faiq Əhmədin yaradıcılığını çox xatırladır və yəqin ki, mənə məlum olmayan bir çox başqaları da var.

Faiq Əhmədə qarşı plagiat söhbəti danılmaz təəssüf doğurur. “İncəsənət dünyasında gizli plagiat və ya təqlid, borc alma, təqlid, birgə müəlliflik, sitat gətirmə, tərtib etmə, xatırlatma və ya eyham arasında sərhədlər çox incədir. Təqlid şəklində bir əsər kimi, başqa bir sənətçiyə hörmət jesti kimi elan edilmiş "hörmət" janrı var. Problemin ayrı-ayrı müəllif formatı ilə yanaşı, ilk növbədə, kütləvi etno-mədəni (dolma, xalçalar, xalq mahnısı sarı gəlin, televiziya proqramları) var. Deməli, həm qlobal, həm də regional miqyasda müasir dövrümüz kontekstində bu sərhədləri müəyyən etmək çox çətindir” (Elçin Şamili). Ola bilsin ki, qığılcımı kimsə yandırıb, amma alovu yandıran və xalçanı o qədər yenidən düşünüb müasirləşdirən Faiq Əhməd olub ki, ona yeni həyat, yeni nəfəs verib. O, xalçalara əsl innovativ şəkildə baxan, xalçaçılığın müəyyən edilmiş qanunlarını üzərindən xətt çəkərək, xalçadan təkcə bəzək əşyası deyil, sənət obyekti düzəldən ilk şəxs olub. O, stereotipi pozdu. Qədim dövrlərdən yalnız interyer obyekti və ya məişət atributu hesab edilən xalçaya yeni, müasir, mütərəqqi, sürreal, bəzən hətta psixikalı baxış. Razılaşın, sevindirici faktdır ki, ənənəvi Azərbaycan xalçası Azərbaycan rəssamı tərəfindən bu qədər məharətlə, bu qədər zərif və məharətlə dəyişdirilib.

Faiq Əhməd 2007-ci ildə istedadlı sənətşünas-alim, əməkdar xadimin rəhbərliyi ilə yaradılmış “Zamanın qanadları” qrupunun üzvü olub.Vaxtsız dünyasını dəyişən Azərbaycan incəsənəti, Leyla Axundzadə, o cümlədən Fərid Rəsulov, Rəşad Ələkbərov, Orxan Hüseynov. 2000-ci ildə keçirilən gənc müəlliflərin ilk sərgisi "Zamanın qanadları" adlanırdı və gənc rəssamların zamanla ayaqlaşaraq yeni ideyaların, yeni - müasir "Muze-ilham"ın "qanadları" olmaq istəyini simvolizə edirdi. ". 2001-ci ildə ikinci sərgi Xoşbəxtlik Sarayının "Qotik" zirzəmisində baş tutdu. 2002-ci ildə Bakıda üçüncü “İçəridən və xaricdən şərqşünaslıq” sərgisi keçirilib. Bu sərgilərdə nümayiş etdirilən Faiq Əhmədin ilkin əsərləri böyük maraq doğurmuş və istedadın göstəricisi olmuşdur. Daha sonra Faiq Əhmədin fərdi sərgiləri Nyu-York, Paris, London, Berlin, Moskva, Roma, Venesiya, Vaşinqton, Honq Konq və s. Həmçinin onun “Love me Not” əsəri 2013-cü ildə Venesiyada (İtaliya) Venesiya Biennalesində Yarat Müasir İncəsənət Məkanı pavilyonunda təqdim olunub.

2013-cü ildə Faiq Əhməd dünyaca məşhur Viktoriya və Albert Muzeyi olan Jameel mükafatına namizəd olub. Nominasiyada rəssamın “Təhrif olunmuş milli xalçalar” silsiləsindən əsərlərindən biri təqdim olunub. Üstəlik, bu xalça dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan rəssamların mindən çox əsəri arasından seçilərək Londonun Viktoriya və Albert Muzeyi tərəfindən müsəlman ənənəsində çalışan rəssam və dizaynerlərə verilən Jameel mükafatının ilk on qısa siyahısına daxil edilib.

Rəssamın hər bir əsəri bənzərsiz və təkrarolunmazdır, lakin bəzilərini vurğulamaq və vurğulamaq istərdim. 2010-cu ilin "Pikseli" - deyəsən, xalça dağılır, o dövrdə məşhur Minecraft oyununun bir hissəsinə çevrilir, çünki rəqəmsal dövrdə biz bəzən hər şeyi kompüter ekranında görürük. Əbəs yerə deyil ki, bəzən gülərək “lol” demək istəyirəm və ya istər-istəməz təxəyyül bu hərfləri çəkir - biz bu və bir çox digər rəqəmsal simvolları tez-tez görürük. 2016-cı ilin "dalğası" - ilk dəfə görəndə, elə bil ki, məsciddəsən: birinə bağlanan və sanki səmaya qalxan çoxlu namaz xalçaları - hər kəsin Uca Tanrıya uzanan sonsuz, dövri bir yoldur. iman qazanmaq və ya gücləndirmək arzusu ilə keçir. 2016-cı ilin “nefti” bütün adət-ənənələrin, dəyərlərin qara qızıla qarışdığını bəyan edən yağlı Qarabağ xalçasıdır. "Qautama" 2017 - üfüqi şəkildə asılmış düzbucaqlı xalça - Quatama buddizmin banisi hesab edildiyi üçün sanki çaya, hikmət və düşüncə çayına çevrilərək ortaya doğru axır. Və "Kosmos"un 2021-ci ildəki ən son işlərindən biri - ənənəvi rəng və ornamentə görə tanış gözlə başlayan xalça birdən-birə tamamilə yeni gözlənilməz rənglərə yayılır və orada hər kəs öz "kosmosunu" görə bilər: alov, çiçək...

Müəllifin dediyi kimi, hələ uşaq ikən barmaqlarını nənəsinə məxsus köhnə xalçanın naxışları üzərində gəzdirərkən onlarda gizli bir məna, şifrələnmiş mesaj axtarırdı. Toxuculuqlar, qalstuklar və denouesiyalar ona sonsuzca dolaşa biləcəyi bir labirint kimi görünürdü. Söz yox ki, nənənin xalçası gənc rəssamın ilk təcrübələrinin qurbanı oldu - Faiqin mütaliəyə yeni açar tapmaq cəhdi nəticəsində tikə-tikə doğranıb və uzun illər sonra buna nail olub. Gözə tanış olan nümunə ilə başlayan şey daha da yayılır və bir şeyə tökülür və bu bir şey artıq fantaziyadır və onu işə salır!

2016-cı ildə “Yarat” mərkəzində keçirilən “O budur” (“Ne var, odur”) sərgisində F.Əhmədin bir çox maraqlı əsərləri təqdim olunub: bir sıra oymalar, “cehiz”in atributları: yastıqlar dağ şəklində bir-birinin üstünə yığılmış , duman və hörüklər, fallus şəklində düzülmüş çoxlu “kelle gends” instalyasiyası, bu da öz növbəsində “Virgin” adlı təsvir olunmaz gözəllik xalçasına yönəlmişdir. eləcə də “Sosial Anatomiya” video instalyasiyası. Bu instalyasiyanın təhlilinə keçməzdən əvvəl dünya şöhrətli ingilis rəssamı Damien Hirst-in instalyasiyası ilə kiçik bir bənzətmə çəkmək istərdim. 1990-cı ildə Damien Hirst “Min il” adlı instalyasiyasını ictimaiyyətə təqdim etdi. Tam həyat dövrünü göstərən eyni zamanda uğursuz və həyatı təsdiqləyən iş. Bu, şüşə arakəsmə ilə yarıya bölünmüş böyük şüşə paralelepipeddir, içərisində 4 dəyirmi deşik qazılır. Bir hissədə ağ kub, digər tərəfdə yerdə çürüyən inəyin başı, üstündə isə elektron milçək tullantısı asılıb. İki əks küncdə şəkər qabları var. Görünüşü tamamlamaq üçün Hirst milçəklər və qurdlar əlavə etdi. Milçək inəyin başına yumurta qoyur, yumurta milçəkdən çıxana qədər çürüyən ətlə qidalanan sürfəyə çevrilir; o, şəkərlə ziyafət edəcək, başqa milçəklə cütləşəcək, milçək qırıcısı tərəfindən döyülənə qədər inəyin başına yenidən yumurta qoyacaq, bundan sonra həşərat inəyin başına düşəcək - və indi ölü milçək çürüyən üzvi maddələrin bir hissəsi olacaq. maddə və yeni yumurtadan çıxan sürfələri qida ilə təmin edir.Faiq Əhmədin “Sosial Anatomiya” adlı video instalyasiyasında layihədə iştirak edən 360 nəfər eyni sonsuz həyat dövründə yaşayır və ölür. Amma fərqli olaraq, quş baxışından çəkilmiş videoda baş verənləri izləyirik, rəqs demək olar. İlk baxışdan elə gəlir ki, bu xalçadır, eyni naxışlara və rənglərə malikdir, lakin xalça hərəkətdədir. Bir otaqda, yəni çadırda nəsil başlayır və sonunu tapır. Cütlük evlənir, övlad sahibi olur, həddi-büluğa çatır, sünnət ayinini keçirir, evlənir, valideyn olur və ölür və dövr yenidən başlayır.

Bu əsərlər arasındakı fərq ondadır ki, Damien yaradıcılığı həyat dövrünü iyrənc bir hisslə göstərən pessimist baxışdır, Faiq isə rəqs, oyun, toy vasitəsilə çatdırılan həyatı təsdiqləyən baxışdır...

KultBaku klubunun təşəbbüsü ilə 2021-ci ilin yayında bu yaxınlarda Peruda olmuş sənətçi ilə görüş təşkil olunub. O, səfərdən çox təsirləndiyini bildirib. Ənənələr, mədəniyyət, təbiət rəssamı çox heyran etdi və o, oradan bir çox yeni ideya və layihələrlə gəldi. Mənə elə gəldi ki, rəssam bütün sirləri açmaq istəməsə də, Faiq xalça mövzusundan uzaqlaşmağa, rəssamın təbirincə desək, “yeni qeyri-tekstil istiqamətinə” keçməyə çalışır. Mən təklif etməyə cəsarət edirəm ki, o, özünü yeni tamaşa janrında sınasın və yeni sərgiyə hazırlaşır. Mənim fərziyyəm ondan ibarətdir ki, Faiq söhbətdə Mariya Abramoviçin adını dəfələrlə çəkərək, təxribatçı və çox təsirli çıxışları ilə məşhur üsyançının işinə heyran olduğunu deyib. Ümid edirəm ki, o, həm özünün, həm də bizim sevdiyimiz toxuculuq sahəsindən də yaradıcılığını genişləndirib, kənara çıxa biləcək, yeni obrazda, yeni ideya və əsərlərlə gələcək.

Bu arada Nyu Yorkdakı Sapar Contemporary Gallery-də Faiq Əhmədin “Şərafət” adlı sərgisi açılıb. Orada üç yeni əsər təqdim olunub: Azərbaycanın mədəni irsinə əvəzsiz töhfələr vermiş üç şair və filosofun: Şəms Təbrizi, Seyid Yəhya əl Şirvani əl Bakuvinin və Nizami Gəncəvinin adını daşıyan üç böyük xalça. Mürəkkəb naxışlar, zəngin rənglər sanki bu insanların böyüklüyündən xəbər verir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz “İt is what it” (“Ne var, odur”) 2017-ci il sərgisinin bir hissəsi kimi əvvəllər istifadə edilmiş videoinstalyasiya da təqdim olunub.

Sonda, ilk NFT (şübhəsiz) təsvirolunmaz gözəlliyə malik xalçaları yaradan gənc rəqəmsal rəssam Orxan Məmmədovu qeyd etmək istərdim ki, baxanda sən tarladasan və küləyin qulaqlarını yelləyir (xalça xovlusu) ) və onların toxunan rəqsində itə bilərsiniz. İndi isə xalça artıq rəqəmsal formatdadır!

Sonda ümidvar olduğumu bildirmək istəyirəm ki, xalçanın son bir neçə ildə keçdiyi qısa, lakin çox məhsuldar yolu sənətin digər sahələri, xüsusən də xalq yaradıcılığı davam edəcək, çünki NFT-izm inadkar şövqlə ayaqdadır, və biz hamımız müasir incəsənətdə deyilik.

bbabo.Net