Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 14-15 fevral tarixlərində BƏƏ-yə tarixi səfəri zamanı Türkiyə-İsrail münasibətləri ilə bağlı iki mühüm açıqlama verildi.
Səfərin ikinci günündə məlum olub ki, İsrail prezidenti İsaak Hersoq martın 9-10-da Türkiyəyə səfər edəcək. İkinci açıqlama isə Ərdoğanın xarici siyasət üzrə baş müşaviri İbrahim Kalın və xarici işlər nazirinin müavini Sedat Önalın 16-17 fevral tarixlərində hər iki tərəfin rəsmiləri ilə görüşmək üçün İsrail və Fələstinə səfəri ilə bağlı olub.
Hersoqun səfəri İsrail prezidenti Şimon Peresin türkiyəli həmkarı Abdullah Gülün dəvəti ilə Ankaraya səfər etdiyi 2007-ci ildən bəri İsrail rəsmisinin Türkiyəyə ən yüksək səviyyəli səfəri olacaq. Səfər zamanı Peres Türkiyə parlamentində çıxış edib, Fələstin prezidenti Mahmud Abbas və o vaxt baş nazir olan Ərdoğanla üçtərəfli görüşdə iştirak edib.
Hersoqun gələn ayki səfəri zamanı gündəmə Fələstin problemi, enerji, ticarət, turizm və regional təhlükəsizlik, o cümlədən Şərqi Aralıq dənizi balansları, Suriya, İran və Liviya kimi məsələlər daxil ediləcəyi gözlənilir. Ərdoğan bu yaxınlarda bəyan etmişdi ki, İsrail qazının Avropaya gətirilməsi mövzusu da danışıqların tərkib hissəsi olacaq.
Türkiyə mediası qarşıdan gələn səfəri iki ölkə arasında əlaqələrin bərpasının əhəmiyyətli göstəricisi kimi qiymətləndirsə də, İsrail mediası bunu Ankaranın diplomatik münasibətləri yaxşılaşdırmaq məsələsində nə qədər ciddi olduğunu göstərən “lakmus testi” kimi qiymətləndirir.
Bölgədə ərəb olmayan, Qərb yönümlü güclər olaraq Türkiyə və İsrail onilliklər ərzində əvəzolunmaz tərəfdaşlar olub. Ancaq son on ildə hər şey kritik şəkildə dəyişdi. Ankaranın Fələstin məsələsinə sadiq dəstəyi, keçmiş baş nazir Benyamin Netanyahuya və onun təcavüzkar siyasətlərinə inamsızlıq hər iki xalqda dərin izlər buraxan bir sıra böhranlara səbəb oldu.
Türkiyə nümayəndə heyətinin bu həftə Ramallahda Abbas administrasiyası ilə, sonra isə İsrail rəsmiləri ilə Hersoqun səfərinə hazırlıq məqsədilə keçirdiyi görüşlər Ankaranın hər iki tərəfə balanslı yanaşmaya çalışdığını göstərdiyi üçün əhəmiyyətli idi.
Tarixən Türkiyə-İsrail münasibətləri Fələstin məsələsi və sülh prosesi ilə sıx bağlı olub. 2002-ci ilin noyabrında Türkiyədə hakim Ədalət və İnkişaf Partiyası və ya AKP hakimiyyətə gəldikdən sonra fələstinlilərin acınacaqlı vəziyyəti ölkənin Yaxın Şərq siyasəti gündəmində mühüm yer tutmağa başladı və Türkiyə hökuməti İsrailə qarşı daha ehtiyatlı yanaşmaya başladı. Xüsusilə, HƏMAS ilə münasibətlərə daha çox əhəmiyyət verilməsi Ankara ilə Təl-Əviv arasında daha da uzaqlaşmaya səbəb olub.
Türkiyənin iqtisadi böhranları, daxili siyasətdə qütbləşmə və anti-İsrail ritorikasının azalması Ankaranın İsraillə diplomatik əlaqələrinin təzələnməsinə kömək etdi.
Sinem Cengiz
2006-cı ilin yanvarında seçkilərdə qələbə qazandıqdan sonra Həmas gözlənilmədən Xalid Meşəlin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətini Türkiyə rəsmiləri ilə görüş üçün Ankaraya göndərdi. Türkiyə legitimlik axtaran HƏMAS-la rəsmi görüşən ilk ölkə oldu və bu, Təl-Əvivdə çaşqınlıq yaratdı. Ankaranın məqsədi HƏMAS və İsraillə ortaq vasitə kimi kanallar açmaq olsa da, İsrail bu cəhdi ikitərəfli münasibətlərə ciddi zərbə vura biləcək bir səhv kimi qiymətləndirdi.
Son iki onillikdə Türkiyə-İsrail münasibətlərinin pisləşməsinin üç əsas izahı var. Birincisi “ideoloji səbəblər”ə əsaslanır və AKP-nin anti-İsrail mövqeli islamçı bir partiya olduğunu göstərir. İkincisi, “güclər balansı perspektivi” ilə bağlıdır və iddia edir ki, regional reallıqlar artıq Türkiyə-İsrail əməkdaşlığına təkan verməyə əsas vermir. Üçüncü arqument daxili, regional və beynəlxalq səviyyələrdə münasibətlərin pisləşməsinə səbəb olan amillərin birləşməsinə işarə edir.
İndi isə daxili, regional və beynəlxalq müstəvidə faktorlar Türkiyəni İsraillə barışmağa sövq edir. Ümumi təhlükəsizlik və iqtisadi maraqlar regionda balansların dəyişdiyi və qeyri-müəyyənliyin artdığı bu dövrdə yaxınlaşmanı təşviq etdi.
Bu arada, Bayden administrasiyasının İsrail-Fələstin məsələsinə daha balanslı yanaşması, sələfindən fərqli olaraq, Ankara və Təl-Əvivin əlaqələrini bərpa etmək üçün zəmin hazırlamağa da kömək etdi. Eynilə, Netanyahunun 12 illik hakimiyyətinə son qoyan və koalisiya hökuməti quran 2021-ci ilin martında İsraildə keçirilən seçkilər də yaxınlaşma üçün stimul verdi.
Bütün bunlara əlavə olaraq, Türkiyənin iqtisadi böhranları, daxili siyasətdə qütbləşmə və seçici bazasının səfərbər olunması baxımından faydasını itirmiş anti-İsrail ritorikasının azalması da Ankaranın İsraillə diplomatik əlaqələrini bərpa etməyə kömək etdi.Dekabrda Ərdoğan İslam Dövlətlərində Ravvinlər Alyansının üzvləri ilə görüşüb və İsrailə bir sıra barışdırıcı jestlər edib. Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu daha sonra deyib ki, Ankara ilə Təl-Əviv arasında münasibətlərin normallaşması Türkiyənin bir neçə dəfə vasitəçilik etməyə çalışdığı Fələstin-İsrail münaqişəsinin iki dövlətli həllində vasitəçilikdə Ankaranın rolunu artıra bilər.
Hersoqun səfəri ərəfəsində “Jerusalem Post” qəzetində İsrail rəsmisinin sözlərinə istinad edən maraqlı xəbər məqaləsində bildirilir ki, İsrail artıq Türkiyənin HƏMAS üzvlərinə qarşı təzyiq göstərməsini əlaqələri bərpa etmək üçün bir şərt qoymur.
Əvvəllər bu Həmas məsələsi İsrail rəsmiləri tərəfindən qoyulan əsas şərt idi, Türkiyə isə öz şərtini qoydu ki, normallaşma baş verəcəyi təqdirdə İsrailin siyasətləri Fələstinlilərə qarşı daha “həssas” olmalıdır.
Əgər İsraillə münasibətlər bərpa olunarsa, Türkiyə gələn il keçiriləcək kritik seçkilər ərəfəsində Fələstin-İsrail məsələsində incə balanslı mövqedə olacaq.
İmtina: Bu bölmədə yazıçılar tərəfindən ifadə edilən fikirlər özlərinə aiddir və bbabo.net-in nöqteyi-nəzərini əks etdirmir.
bbabo.Net