Azərbaycan (bbabo.net), - Ağdam, 17 fevral, Tahir Ağaməmmədov,

Ermənilərin Qarabağda Azərbaycan xalqına qarşı törətdikləri qanlı cinayətlərdən biri də Qaradağlı faciəsidir. Əslində, 1992-ci il fevralın 17-də Qaradağlıda törədilən faciə bir günün, bir gecənin faciəsi deyil, iki əsrə yaxın erməni millətçiləri tərəfindən azərbaycanlılara qarşı ardıcıl olaraq həyata keçirilən etnik təmizləmə və soyqırımı siyasətinin davamı idi.

1980-ci illərin ikinci yarısında ermənilər “böyük Ermənistan” ideyasını həyata keçirmək üçün Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinə ərazi iddiaları irəli sürdülər. İrəvanda və Qərbdəki ermənilərin himayədarlarının hazırladıqları plana əsasən, 1988-ci ilin əvvəlindən Dağlıq Qarabağın iqtisadi cəhətdən geri qalması bəhanəsi ilə Xankəndi və İrəvanda rayonun Ermənistana birləşdirilməsi tələbi ilə tətillər və mitinqlər başladı. Vəziyyət getdikcə pisləşdi, Qarabağın dağlıq hissəsində yaşayan azərbaycanlı əhaliyə qarşı silahlı basqınlar təşkil edildi, təqib və təzyiqlərə məruz qaldı. Əsas məqsəd azərbaycanlıların Dağlıq Qarabağdan qovulması idi. 1991-ci ilin sonu - 1992-ci ilin əvvəllərində Qarabağda vəziyyət daha da pisləşdi. Ermənistan silahlı qüvvələri Qarabağın dağlıq hissəsində azərbaycanlıların yaşadıqları kənd və qəsəbələri mühasirəyə alaraq onları təcrid etmiş, sonra işğal etmiş, dinc əhalini qətlə yetirmiş, qarət etmiş, evləri, təsərrüfatları yandırmışlar. 1991-ci ilin noyabr-1992-ci ilin fevral aylarında Cəmilli, Kərkicahan, Quşçular, Malıbəyli, Meşəli, Qaradağlı kəndlərinin işğalı zamanı erməni silahlı dəstələri dinc əhaliyə qarşı hərbi cinayətlər törətmişlər.

Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndi Qarabağ müharibəsi zamanı ən çox zərər çəkmiş, sakinlərinin ağrı-acı, iztirab çəkdiyi kəndlərdəndir. Qaradağlı kəndi Xocavənd rayon mərkəzindən 13 km qərbdə, Xocavənd-Xankəndi avtomobil yolunun yaxınlığında, dağətəyi ərazidə yerləşir. 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağda erməni separatçı hərəkatının yaranması ilə Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndi üçün faciəli günlər başlayır. Kənd camaatı doğma torpağının hər qarışı, hər daşı uğrunda vuruşmuş, ermənilərlə qeyri-bərabər döyüşlərdə onlarla kənd sakini şəhid olmuşdur.

1990-cı il noyabrın 24-də Xocavənd-Xankəndi yolunun 6-cı kilometrliyində üç kənd sakini ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə qətlə yetirilib. 1991-ci il yanvarın 9-da ermənilər tərəfindən UAZ markalı avtomobil atəşə tutulmuş, bir nəfər həlak olmuş, dörd nəfər yaralanmışdır. Onlardan ikisi aldığı yaralardan dünyasını dəyişib. 1991-ci il martın 8-də ermənilər iki kənd sakinini vəhşicəsinə qətlə yetiriblər. Həmin il iyunun 28-də kənddən 3 km aralıda yerləşən fermada 6 nəfər - üç kişi və üç qadın öldürülüb. 1991-ci il sentyabrın 8-də Xocavənd-Xankəndi yolunun 5-6-cı kilometrliyində Ağdamdan Qaradağlıya gələn sərnişin avtobusu ermənilər tərəfindən atəşə tutulub. 40-a yaxın sərnişinin olduğu avtobusda iki kişi və altı qadın həlak olub. 1992-ci il yanvarın 8-də kəndin yaxınlığında daha bir azərbaycanlı vəhşicəsinə qətlə yetirilib, ermənilər tərəfindən 100-ə yaxın qoyun oğurlanıb.

1992-ci il fevralın 14-də erməni quldurları əcnəbi muzdluların, xüsusən Xankəndində dislokasiya olunmuş 366-cı motoatıcı alayının texnikası və canlı qüvvəsindən istifadə edərək köməksiz qalan Qaradağlı kəndinə hücuma keçdilər. hər tərəfdən kəsildi. 104 kənd sakini və 14 əsgər 4 gün ərzində erməni silahlı birləşmələrinin hücumu qarşısında fədakarlıqla mübarizə aparıb. Döyüşlərdə biri qadın olmaqla 14 nəfər həlak olub. Sursatsız qalan soydaşlarımız ermənilərə əsir düşüb.

“Bəylik bağı” adlanan ərazidə 23 sakin erməni cəlladları tərəfindən güllələnib, yaralıların əksəriyyəti silos quyusunda diri-diri basdırılıb. Sakinlərin bir qismini maşından Qaradağlı-Xankəndi yolunun kənarında yerləşən erməni kəndlərinə yaxın yerə endirərək güllələyiblər. İkisi Zəki bulağı yaxınlığında, digər ikisi isə Cəmiyyət kəndində öldürülüb. Kəndin əsirlikdə olan 8 sakini işgəncələrə məruz qalaraq, amansızcasına qətlə yetirilib. Dörd nəfər müxtəlif dövrlərdə şəhid olub. Daha beş nəfərin taleyi hələlik məlum deyil.Belə ki, 4 il ərzində erməni işğalçılarına qarşı mərdliklə döyüşən Qaradağlı kəndi 1992-ci il fevralın 17-də işğal edilərək yandırılıb, dinc əhaliyə qarşı soyqırımı törədilib. 118 sakin əsir götürüldü, 33 nəfər güllələndi. Erməni cəlladları ölüləri yaralılarla birlikdə təsərrüfat quyusunda basdırdılar. Ümumilikdə 68 məhbus öldürüldü, 50 nəfər böyük çətinliklə əsirlikdən azad edildi. Girovlardan 10-u qadın, 2-si uşaq olub. Girovlardan 18-i, o cümlədən 5 qadın sonradan sağalmaz yaralardan dünyasını dəyişib. Əsir götürülmüş azərbaycanlılara qarşı başlarını kəsmək, diri-diri basdırmaq, dişlərini çıxarmaq, yeməksiz, susuz saxlamaq, döyəcləməklə öldürmək kimi vəhşi, vəhşi hərəkətlərdən istifadə edilməsi insanlığa qarşı cinayətdir. Ermənistanın dövlət səviyyəsində törətdiyi soyqırımı nəticəsində Qaradağlı kəndində hər ikinci ailədən dörd nəfər ölüb, 43 ailə ailə başçısını itirib, 146 uşaq yetim qalıb. Ermənistan silahlı qüvvələrinin Qaradağlı kəndinə hücumları zamanı həlak olanlardan 10-u qadın, 8-i məktəbli olub. Kənddə hər onuncu kəndli olmaqla 91 nəfər öldürüldü. İşğal nəticəsində kənddə azərbaycanlılara məxsus 200 yaşayış binası, Mədəniyyət evi, 320 şagird yerlik məktəb, 25 çarpayılıq xəstəxana və azərbaycanlılara məxsus digər obyektlər, tarixi, dini, mədəniyyət abidələri, qəbiristanlıq dağıdılıb. 800-ə yaxın kənd sakini məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb.

Qaradağlı kənd sakini Maqomedəli Bayramov deyir ki, ermənilər 1990-cı ildən silahlı basqınlar edir: “Ermənilər kəndə mebel satmağa gələn 3 nəfəri qətlə yetiriblər. Daha sonra kənd yaxınlığındakı heyvandarlıq fermasında bir nəfər yaralanıb. 1991-ci ildə həm kənd, həm də heyvandarlıq ferması atəşə tutulub. Fermaya gələndə qadınların da olduğu 6 nəfərin diri-diri yandırıldığını gördük. Ermənilər mal-qara da oğurlayırdılar. 1992-ci ildə vəziyyət daha da gərginləşdi. Kəndlilər mənə müraciət edərək onlara yardım təşkil etmək üçün müraciət etdilər. Əvvəlcə Ağdamda olan qərargaha gəldim. Malıbəyli kəndi artıq işğal olunub. Qadın, uşaq və qocaların təxliyəsi üçün helikopter lazım olub. Helikopter istəmək üçün Gəncəyə yollandıq. Amma heç nə ilə qayıtdıq. Özünümüdafiə dəstələri və polislə birlikdə Ağdam-Xocavənd istiqamətində müdafiə xətlərini dəf edə bilmədik. Gülalı kəndindən meşə ilə Qaradağlıya tərəf gedəndə həmkəndlisi Vidadi Hüseynovla rastlaşdım. O, kəndin işğal altında olduğunu bildirib. Yalnız o, qaça bildi. Sakinləri Xankəndinə apardılar... Ermənilər kəndimizin sakinlərinə qarşı dəhşətli cinayətlər törətdilər. Ailəmizdə 4 nəfər həlak oldu - ata, qardaş, bacı, digər qardaş itkin düşdü...”.

Məlahət Tağıyeva kənd sakini: “Qaradağlı bizim sonsuz dərdimizdir. Kəndimizin sakinləri çox böyük çətinliklərə, əzablara məruz qaldılar. Kənddə demək olar ki, hər bir ailə faciə ilə üzləşib. Qaradağlıda atamı, qardaşımı, qardaşım oğlunu, əmimi, baldızımı, əmilərimi, əmilərimi itirmişəm. Onların hamısı mənim qohumlarımdı. Mən faciədən əvvəl kəndi tərk etdim. Onda mənim 22 yaşım var idi. Faciədən sonra əsirlikdə və girovluqda olan həmkəndlilərimizdən itkin düşən əzizlərimizi necə soruşduğumuzu heç vaxt unutmuram. Onların bizə dedikləri bizi dəhşətə gətirdi. İnsanlar ağlasığmaz işgəncələrə məruz qaldılar, döyüldülər, ac qaldılar, dişləri, dırnaqları çıxarıldı... Bu faciəni unutmaq olmaz. Mən istəyirəm ki, Qaradağlıya “qəhrəman kənd” adı verilsin.Faciənin şahidi Oruc Əliyev ötən illərə baxmayaraq, o günləri xatırlayanda hələ də dəhşətə gəldiyini qeyd edərək dedi: “Ermənilər fevralın 14-də kəndə hücum etdilər. Düşmənə inadla müqavimət göstərdik, gecə-gündüz vuruşduq. 17-də silah-sursatımız bitdi. Kənd sakinləri iki “KamAZ” markalı avtomobillə aparılıb. Bəzilərimizi kəndin kənarındakı “Pir” deyilən yerə piyada apardılar. Qoca Şahmurad yolda öldürülüb. Sonra “KamAZ”a mindik, Eldarı yerə yıxdılar, çubuqla döyüb öldürdülər. Bəylik bağından keçib Tut bağının kənarında “KamAZ”ı saxladılar. 10 nəfərə dedilər ki, enin. Telman özü ilə götürdüyü qumbaranı ermənilərə atıb. Bilmirəm nə qədər düşmən həlak olub. Bizə atəş açmağa başladılar. Maşında olanların çoxu dünyasını dəyişib. Mən yaralandım. Sonra yola düşdük. Yolda Elmdarı düşürdülər. Onun haqqında daha heç nə eşitmədik. Malıbəylidəki körpünün üstündə məni və bir neçə kənd sakinini digər həmkəndlilərdən ayırıb Xankəndinə apardılar. Səhərə qədər bizi döydülər. Səhər küçəyə çıxanda gördüm ki, kəndlilərimiz həbsxananın qarşısında yerə yıxılıb, ermənilər onların cəsədlərini tapdalayır. Bizi “KamAZ”a mindirib Əsgərana apardılar. Ağrılı günlərimiz Əsgəranda başladı. Ağlasığmaz işgəncələrə məruz qaldıq, döyüldük, ac qaldıq. Bir gün erməni nəzarətçi İlqara dedi ki, səhərə kimi üzünün bir tərəfindəki tükləri əlinlə yolmasan, səni güllələyəcəm. Səhərə qədər birimiz İlqarın üzündəki tükləri yoldu, digərimiz üflədik... Sonra İlqar bizdən ayrıldı. İki Qaradağlı və 28 Xocalı sakini bir yerdə idi. Hər gün bizi döyürdülər. Xocalının işğalından üç gün sonra məni yenidən döyməyə apardılar. Qayıdanda məni olduğum kameraya yox, xocalılıların saxlandığı kameraya saldılar. Kamerada xeyli xocalılı var idi. Ermənilər tez-tez gəlir, qapını açır, onları bıçaqla, tapança ilə öldürürdülər. Səhərə qədər dördü hələ sağ idi, hamısı öldürüldü. Bizimkilər Ağdamdan Əsgərana hücum etdilər. Ermənilər Əsgərandan çıxırdılar, bizi Noragah kəndinə aparıb anbarın zirzəmisinə saldılar. Ermənilər mənə və digər girovlara qızıl diş çıxartdılar. 43 gün orada qaldıq. Bizi suda saxladılar, döydülər, işgəncələrə məruz qoydular. Xocalı sakinlərinin bir qismi aclıqdan, soyuqdan, döyülməkdən ölüb... Sağ qaldım, amma əsirlikdə çəkdiklərimi, o müdhiş günləri, iztirabları ağır yük kimi özümlə aparıram”.

Qaradağlı faciəsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması məqsədilə Xocavənd Rayon İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan, rus və ingilis dillərində, Azərbaycan, rus, ingilis və fransız dillərində “Soyqırımı: Qaradağlı” sənədli filmləri çəkilib. “Qaradağlı soyqırımı: davam edir...” və “Qaradağlı, mübarizə. Ermənistan silahlı qüvvələrinin Qaradağlı kəndində törətdiyi soyqırımı ilə bağlı garadaghli.org saytı və “Qaradağlı soyqırımı şahidlərin hekayələrində” kitabı hazırlanıb. Bundan başqa, şəhidlərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi məqsədilə Yeni Qaradağlı, Yeni Xocavənd qəsəbələrində və Nərgiztəpə ərazisində abidə kompleksləri ucaldılıb.

bbabo.Net