Əhəmiyyətli qlobal iqlim sammiti olan COP28 davam etdiyi üçün Pakistanın iqlim dəyişikliyi dialoqunda özünəməxsus mövqeyini araşdırmaq vacibdir. Quraq səhralardan tutmuş yamyaşıl meşələrə və uca dağlara qədər müxtəlif relyefi ilə səciyyələnən bu Cənubi Asiya ölkəsi indi yeni bir problemlə üzləşir – təbiətcə ekoloji, lakin sosial-siyasi quruluşunda dərin kök salan problem.
Pakistan qlobal istixana qazı emissiyalarına minimal töhfə verməsinə baxmayaraq, iqlim dəyişikliyinin təsirləri üzrə ön sıralardadır. Ölkənin ekoloji fəlakətlərə qarşı həssaslığı təkcə qlobal iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı deyil; yerli faktorlarla dərindən kəskinləşir. Qeyri-adi mənzil cəmiyyətləri və avtomobillərə və geniş şəhər magistrallarına olan vəsvəsə ilə xarakterizə olunan sürətli urbanizasiya, geniş meşələrin qırılması və qalıq yanacaqlara həddindən artıq asılılıq birlikdə bir sıra ekoloji böhranlara səbəb oldu. Bu inkişaflar bürokratiyaya fayda gətirsə də və siyasətçilərə vergi ödəyicilərinin vəsaitlərini istismar etməyə imkan versə də, ölkəni demək olar ki, düzəlməz bir vəziyyətə gətirib çıxarıb. Qlobal iqlim siyasətinin daha geniş rəvayətləri ilə tez-tez kölgədə qalan bu yerli problemlər Pakistanın artan ətraf mühitin deqradasiyası üçün faktiki katalizatorlardır.
Bu problemlərin əsasında Pakistanın səmərəsiz və təhlükəli qalıq yanacaqlardan davamlı asılılığı dayanır. Bu inam çirklənmə və sağlamlıq problemlərini gücləndirir və ölkənin iqtisadi perspektivlərini dalğalanan qlobal neft bazarına bağlayır. Bundan əlavə, ətraf mühitin mühafizəsi üzrə tənzimləyicilər, küçə satıcılarına qarşı qiymətə nəzarət fotoşəkilləri hazırlamaqdan başqa heç bir işdə mahir olmayan xüsusi bürokratiya tərəfindən idarə olunanlar, emissiyalara effektiv şəkildə nəzarət etmək üçün prosedurlar qura bilməyiblər. Daha təmiz, daha dayanıqlı enerji mənbələrinə keçidin kritik ehtiyacı açıq şəkildə görünür.
Pakistan qlobal istixana qazı emissiyalarına minimal töhfə verməsinə baxmayaraq, iqlim dəyişikliyinin təsirləri üzrə ön sıralardadır.
Bu çətin vəziyyət Pakistanın ətraf mühit problemlərinə yanaşmasının mühüm aspektini vurğulayır: dərin kök salmış asılılıq təfəkkürü. Ənənəvi olaraq, ölkə problemlərini həll etmək üçün xaricdən yardım axtarırdı. Bürokratiya və QHT-lər yardım almağa davam etsə də, bu vəsaitlər çox vaxt bir neçə mənfəətpərəstlərin həyat tərzini dəstəkləmək üçün kifayət edir, cəmiyyətə və ya ətraf mühitə cüzi faydalar təklif edir. Bununla belə, ətraf mühitin bütövlüyü və davamlı inkişafa diqqətin getdikcə daha çox yönəldiyi bir dünyada bu asılı yanaşma Pakistanın gələcəyi üçün ciddi təhlükə yaradır. Qlobal birlik yüksək dürüst ekoloji standartları qəbul etmək üçün sadəcə karbon izi narahatlıqlarından kənara çıxdıqda, ekoloji siyasətlərini tənzimləməyən və islahat edə bilməyən dövlətlər beynəlxalq təcrid və iqtisadi durğunluq riski ilə üzləşirlər.
Beynəlxalq ictimaiyyət iqlim dəyişikliyinə yanaşmasını yenidən qiymətləndirdikcə, ənənəvi karbon kreditləri çərçivəsindən kənara çıxan əhəmiyyətli dəyişiklik baş verir. Karbon kreditlərinin ticarətini nəzərdən keçirməzdən əvvəl emissiyaların əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasına üstünlük verən daha ciddi yanaşmaya diqqət yetirilir. “Yaşıl şərtlərə” doğru bu qlobal tendensiya Pakistan kimi ölkələr üçün yeni problem yaradır. Karbon krediti bazarının getdikcə daha rəqabətli və sərtləşdiyi bir dövrdə ölkələr ətraf mühitin bərpası layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün əlverişli strategiya kimi karbon kreditlərinin satışına etibar etməkdə çətinlik çəkəcəklər.
Qlobal ekoloji paradiqmada ortaya çıxan digər ölçü biomüxtəlifliyin bərpasına və innovativ ekoloji kreditlərin inkişafına diqqətin yönəldilməsidir. Avropa və Böyük Britaniya siyasətçiləri hazırda çay hövzələrindən və mavi iqtisadiyyatdan əldə edilən tokenlər və kreditlər kimi ekosistem xidmətlərinə daha çox diqqət yetirən yeni kodlar hazırlayırlar. Bu təşəbbüslər yalnız meşə karbon ehtiyatlarından kənarda müxtəlif ekosistemlərin dəyərinin tanınması və pul qazanması istiqamətində bir dəyişikliyi təmsil edir. Pakistan kimi ölkələr üçün bu, bir fürsət və problem yaradır. Fürsət onun zəngin biomüxtəlifliyindən və su ehtiyatlarından ekoloji bərpa və iqtisadi fayda üçün istifadə etməkdədir. Bununla belə, problem bu inkişaf etməkdə olan bazarlarda səmərəli iştirak etmək üçün lazımi çərçivələri və imkanları inkişaf etdirməkdir. Bu qlobal tendensiyalara uyğunlaşma Pakistan üçün ekoloji strategiyalarının yeni qlobal kontekstdə aktual və effektiv olmasını təmin etmək üçün çox vacibdir.Bu qlobal dəyişikliyin nəticələri Pakistan kimi dövlətlər üçün dərindir. Məşhur "iqlim yardımı" vədlərinə baxmayaraq, bir neçə qurbağanın alqışladığına baxmayaraq, reallıq odur ki, vəsaitlər çox vaxt reallaşmır. Bundan əlavə, “zibil” karbon kreditləri ilə bağlı mübahisələr diqqətin yüksək bütövlüklü ekoloji kodlara yönəlməsinə səbəb oldu. Gələcəkdə bu kreditlərin təkrar bazar ticarətinin zəifləməsi gözlənilir. Pakistan karbon sekvestrasiyası üçün geniş meşələrin bərpasına başlasa belə, bu kreditləri təsdiqləmək və ticarət etmək üçün möhkəm mexanizmin olmaması onları qlobal bazarda faktiki olaraq dəyərsiz edir. Bu ssenari Pakistanın toxuculuq sənayesinin acınacaqlı vəziyyətini əks etdirir, dünya daha çox suya qənaət edən toxuculuq istehsalı üsullarına keçdikdə Pakistanın ənənəvi, su tutumlu üsullarını köhnəlmişdir.
Qlobal ekoloji diskursda önə çıxan əsas aspekt ekoloji ədalət anlayışıdır. Bu yanaşma vurğulayır ki, ətraf mühitin deqradasiyası və iqlim dəyişikliyindən tez-tez birinci və ən çox təsirlənən yerli icmalar istənilən ekoloji siyasət və ya layihədə ədalətli kompensasiya və nəzərə alınmalıdır. Bu prinsip xüsusilə karbon krediti sxemləri kontekstində aktualdır, çünki belə təşəbbüslər yerli əhalinin zorla köçürülməsinə və ya onların torpaqlarının meşələrin bərpası və ya digər ekoloji layihələr üçün ədalətsiz mənimsənilməsinə səbəb olmamalıdır.
İnsan haqları problemlərinin və köçkünlüklə bağlı narahatlıqların əhəmiyyətli olduğu və insan hüquqları indeksinin aşağı olduğu bir ölkə olan Pakistan üçün ekoloji ədalətə doğru bu qlobal dəyişiklik dərin problem yaradır. Gələcək iqlim yardımı və ətraf mühitə sərmayələr, çox güman ki, təkcə yerli təşəbbüsləri deyil, həm də ekoloji ədalət prinsiplərinə riayət etməyi tələb edən ciddi yaşıl şərtlərlə gələcək. Bu o deməkdir ki, ekoloji siyasət və layihələrin, xüsusən də təsirə məruz qalan yerli icmalar üçün ədalətli və ədalətli olmasını təmin etmədən Pakistan ətraf mühitin bərpası və iqlimə davamlılıq üzrə qlobal axtarışda kənarda qalmaq riski ilə üzləşir.
Pakistan ətraf mühitin bu kəsişməsində dayandığı üçün COP28-in mesajı aydındır: mənalı fəaliyyətin vaxtıdır. Ölkə asılılıq buxovlarından qurtulmalı və ekoloji davamlılığa doğru yeni kurs qurmalıdır. Bu səyahət, çətinliklərlə dolu olsa da, Pakistan və onun xalqı üçün daha parlaq, daha davamlı gələcək vəd edir. Pakistanın iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədəki rolunu yenidən müəyyən etmək üçün qızıl fürsət var. Siyasət islahatları və davamlı təcrübələri qəbul etməklə ölkə təkcə ekoloji problemlərini azalda bilməz, həm də daha yaşıl, daha davamlı ölkəyə doğru irəliləyə bilər.
bbabo.Net