У выставачным цэнтры «Эрмітаж-Амстэрдам» пачала працу новая экспазіцыя «Рускі авангард. Рэвалюцыя ў мастацтве». Вернісаж гэтай выставы быў урачыста заяўлены як доўгачаканы канец локдаў ў Нідэрландах, ад якога моцна пацярпелі ў тым ліку музеі. А тое, што рускае мастацтва такі даехала да Галандыі, нягледзячы на ўсе праблемы са скіфскім золатам з Крыма, якое захрасла ў Нізінных землях, сведчыць аб тым, што ёсць сёння нешта, хоць крыху якое баіцца вялікай палітыкі. Пра асаблівасці гэтай не такой ужо апалітычнай, як здаецца, выставы расказвае Кіра Далініна.
Больш за пяцьсот экспанатаў, асноўная частка якіх датавана 1900 – сярэдзінай 1950-х гадоў. Трохі жывапісу (перш за ўсё «Чорны квадрат» Малевіча (1932) і дзве абстракцыі Кандзінскага са збору Эрмітажа плюс некалькі палотнаў Малевіча з Рускага музея), а таксама графіка, кнігі, тэкстыль. Астатняе - суцэльны фарфор: белы і рознакаляровы, з золатам і без, класічных формаў з рэвалюцыйнымі сімваламі і авангардных формаў з традыцыйным быццам бы арнаментам. Малевіч, Кандзінскі, Чаханін, Суетын, Чашнік, Данько, Шчакаціхіна-Патоцкая, Бруні, Школьнік… Хто толькі з першых і другіх асобаў рускага авангарда не прыклаў руку да безнадзейна непралетарскага матэрыялу. Хтосьці здзейсніў рэвалюцыю ў фарфоравай справе, а хтосьці схаваўся на былым Імператарскім фарфоравым заводзе пасля 1932 гады, калі «фармалістаў» усіх масцяў забаранілі і сталі вышукваць у кожным мастацкім куце.
Выставаў пра расейскую авангардную фарфор было даволі шмат. Ёсць у мастацтвазнаўстве і спецыяльны тэрмін: "агітацыйны фарфор". Суцэль можна было выставіць абавязковы для гэтай тэмы набор рэчаў (балазе музей Ламаносаўскага фарфоравага заводу — частка эрмітажнай імперыі) і на гэтым супакоіцца. Працы гэтыя пры любым раскладзе добрыя незвычайна. Аднак галандцы зрабілі сваю звычайную стаўку на дызайн (і выйгралі) і запрасілі ў якасці асноўнага спікера каталога выставы выдатнага гісторыка рускага мастацтва Шэнга Схейена. Яго манаграфія пра расейскі авангард (2019) — адна з тых кніг, якія без асаблівых метадалагічных рэвалюцый, адным толькі іншым кутом зроку даюць збітай быццам бы тэме новае дыханне. У каталогу новай выставы музея "Эрмітаж-Амстэрдам" ён робіць тое ж самае.
"Палітычны фарфор" у Схейена - гэта частка прэтэндуе на татальнасць праграмы рускіх авангардыстаў па стварэнні новага чалавека: "Ні адна сацыяльная катэгорыя не была ў бяспецы ад іх творчасці". Вядома, галандскі навуковец усё ведае аб голадзе і беспрацоўі; пра тое, як любы заказ часам мог выратаваць мастака ад смерці ці турмы; пра тое, як змушаныя былі працаваць на савецкім заводзе тыя, каго як «фармалістаў» затаўравалі ў друку і каго да палотнаў і фарбаў ужо не дапушчалі. Усе бытавыя нюансы ўлічаны. Але вось што насамрэч больш за ўсё цікавіць Схейена, дык гэта палітычны складнік рускага фарфору і спосабы рэпрэзентацыі дзяржавы працоўных і сялян праз гэты «матэрыял цароў».А тут ёсць пра што падумаць: «думка аб тым, што фарфор можа быць носьбітам палітычнага паслання, узнікла не на пустым месцы», палітыка ў мастацтве фарфору была заўсёды, адна Кацярына II са сваімі праграмнымі сервізамі чаго вартая. Але 1917-ы змяшаў функцыі і сэнсы. Першы ў гэтай справе майстар Сяргей Чаханін адразу павярнуўся з «пай-хлопчыка» «Свету мастацтва» ў транслятара новых лозунгаў. Гэтаму шмат старонак дзівіўся найтанчэйшы крытык Абрам Эфрос, яшчэ ў 1924 году які прадказаў нашэсце «савецкага ампіру»: «Мы мелі права не верыць Чахоніну; яго савецкае аблічча было занадта нечаканае; нішто раней не прадвяшчала яго; яго мастацтва і яго пафас былі старарэжымныя. Гэта быў чароўнік і жаночы кумір, гэта быў эмальер, ювелір, фарфораўшчык, акварэліст багатага жыцця, гэта быў стваральнік вінье і мініяцюр для калекцыянераў, гэта быў гербоўнік радавой плутакратыі і фармоўшчык дваранскіх эмблем, гэта быў паэт векавой дзяржаўнасці, гэта быў уваскрэс. Аляксандравых гэта быў вытворца чароўных і каштоўных цацанак, самых далікатных і самых бязмэтных рэчаў, якія ў стане быў вырабіць расійскі імператарскі дэкаданс».
Паклады парцалянавай «бялізны» на складах завода пад чэханінскім пэндзлем расцвілі сярпамі і молатамі суцэль сабе імперскай (ампірнай) цэльнасці. Побач з'яўляецца Малевіч, які граміць старыя формы і стварае свае супрэматычныя чайнікі і кубкі, карыстацца якімі жудасна няёмка, але вывозіць на выставы і прадаваць за мяжой за валюту ох як выгадна з усіх пунктаў гледжання. З пачатку 1930-х гадоў агітфарфор перасталі паказваць на замежных выставах, але вучню Малевіча Суетыну ўдалося пратрымацца на пасадзе галоўнага мастака ЛФЗ з 1932 па 1954 год і стаць удзельнікам і сведкам таго, як чыстыя формы 1920-х пакрываліся палітычна вернай. Галоўнай падзеяй яго апошніх гадоў стала, дзякуй богу, не ім выкананая шматфігурная парцалянавая кампазіцыя "Пад сонцам сталінскай канстытуцыі" (1951-1952). Гучыць змрочна, але прагматычна гэты парад народаў мала чым адрозніваецца ад серыі "Народы Расіі" 1907 года. Тым цікавей сачыць сёння за лёсам фарфору, гэтага «элітнага хламу», запатрабаванага пралетарыятам у якасці агітацыйнага матэрыялу, як за гісторыяй непазбыўных імперскіх замашак любой расійскай улады, пад якім бы сцягам яна сябе ні выстаўляла.
bbabo.Net