Расія і СНД (bbabo.net) - Цюмень і Петрапаўлаўск хоць і не гарады-пабрацімы, але маюць цесныя сувязі – эканамічныя, культурныя, роднасныя. Гэта суседнія абласныя цэнтры дзвюх дзяржаў-столпаў ЕўрАзЭС, абедзве ў адзін час уваходзілі ў склад Табольскай губерні.

Да рэвалюцыі ў Петрапаўлаўску налічвалася 6 каменных і 3 драўляных мячэцяў, пабудаваных татарскімі купцамі. Для параўнання, у Цюмені і Табольску тады было толькі па адной каменнай мячэці. Як гаворыцца, адчуйце розніцу!

І сёння "Піцер", як называюць у Казахстане сталіцу самага паўночнага рэгіёну, сышоў наперад, не скажу па колькасці тых, хто моліцца на джуму, але па ісламскай інфраструктуры дакладна. Мы гэта бачым, бываючы ў суседзяў у цэнтральнай мячэці «Кызыл жар» на нікяхах, хатымах, памінальных мерапрыемствах. На зваротным шляху дадому, пасля перасячэння пункта пагранічнага пропуску, хто-небудзь ды абавязкова завядзе размову аб выдатным сэрвісе ў кафэ-рэстаране мячэці "Кызыл жар". І скажа: «Вось бы і ў нас у Цюмені так было!».

Чатыры гады таму ў Петрапаўлаўску адкрылі яшчэ адну вялікую саборную мячэць, плошча якой складае каля трох тысяч квадратных метраў. Магчыма, у будучыні цэнтр Паўночна-Казахстанскай вобласці ўпрыгожаць іншыя новыя ісламскія храмы з усходняй архітэктурай, але, нажаль, гэтую выдатную «ісламскую бочку мёда» заўсёды будзе псаваць лыжка дзёгцю і не даваць спакою, пакуль сітуацыя не будзе выпраўлена.

І гэта лыжка дзёгцю - лёс гістарычнай Касымаўскай мячэці, якая сёння выкарыстоўваецца як прыватная сауна.

Гісторыя яе будаўніцтва бярэ пачатак з 1772 года, калі імператрыца Кацярына II загадала пабудаваць мячэці на Арэнбургскай абарончай лініі, у тым ліку ў крэпасці святога Пятра, заснаванага дваццаць гадоў таму ва ўрочышчы Кызылжар на мяжы са стэпам. На будаўніцтва з дзяржаўнай казны было выдаткавана 5000 рублёў.

Ізноў пытанне пабудовы каменнай мячэці паўстала да сярэдзіны 19 стагоддзі, пасля пажару, які знішчыў разам з хатамі і драўляныя мячэці. У 1857 годзе праект нарэшце быў рэалізаваны пры імам-хатыбе Габдулбары Яушаве на тым самым месцы пад гарой, дзе пачыналі будаваць пашкоджаную маланкай мячэць.

У гэты перыяд Петрапаўлаўск становіцца буйным цэнтрам менавага гандлю, дзякуючы татарскім купцам, якія ў сілу блізкасці моў з казахамі і цюркамі Сярэдняй Азіі, а таксама быўшы адной з імі веры, сталі гандлёвым мастом паміж Расійскай імперыяй і Цэнтральнай Азіяй. Татарскае купецтва заставалася прывілеяваным саслоўем Петрапаўлаўска і пасля далучэння азіяцкіх стэпаў да Расіі, і перамяшчэння памежнага менавага гандлю на поўдзень бліжэй да межаў Аўганістана і Кітая. У другой палове 19 ст. Петрапаўлаўск увайшоў у склад Акмалінскай вобласці. Цікава, што татары пісалі назву Акмалінска не "Акмола" (белая магіла, у сэнсе белы мазар), як казахі, а "Акмула" - (белы мула).

Па дадзеных Зуфара Махмутава, аўтара кнігі "Татары Петрапаўлаўска і Паўночна-Казахстанскай вобласці", да канца 19-га стагоддзя ў Петрапаўлаўску з 450 чалавек, якія належаць да купецкіх сем'яў, 300 былі татары. Налічвалася каля 100 татарскіх патомных дваран, татары складалі трэць насельніцтва горада.

У 1900 годзе з 13 навучальных устаноў Петрапаўлаўска шэсць складалі татарскія школы, якія наведвалі і казахскія дзеці. Напрыклад, знакаміты казахскі паэт і публіцыст Магжан Жумабаеў вучыўся ў імама Чалаказанскай мячэці Мухаметжана Бегішава. І настаўнік, і вучань былі расстраляны ў гады рэпрэсій. З Петрапаўлаўска была і жонка першага імам-хатыба Цюмені Ібрагіма Бурундукава Рабіга-ханум.

Татарскія купцы будавалі каменныя мячэці ў другой палове 19 стагоддзя адну за другой, і да пачатку стагоддзя 20-га ў горадзе налічвалася шэсць каменных саборных мячэцяў: 1) Мусатаеўская мячэць; 2) Касымоўская, Яушэўская; 3). Муратаўская, Чалаказанская; 4) Даўлеткелдзееўская, Ташкенцкая; 5) Дынмухамедаўская; 6) Янгуразоўская.

Да сённяшняга дня захаваліся і дзейнічаюць пятая і шостая саборныя мячэці. Чацвёртая
стадыі рэканструкцыі. Першая і трэцяя былі знесены ў савецкі час пры будаўніцтве дамоў і будынку абкама. Другая саборная, яна ж першая каменная Касымаўская (Яўшэўская) мячэць, выкарыстоўваецца як прыватная сауна!

Шум на гэты конт быў узняты казахстанскімі СМІ яшчэ дзесяць гадоў таму. Вось што аб мячэці-сауне пісаў партал КТК:«Североказахстанская грамадскасць абураная. У Петрапаўлаўску прадпрымальныя бізнесмены ператварылі найстарэйшую мячэць у сауну. Мясцовыя краязнаўцы зацікавіліся лёсам першай гарадской мячэці пабудовы 18 стагоддзя і высветлілі, што зараз там знаходзіцца лазня! Вернікі шакіраваны такой метамарфозай, але нічога зрабіць не могуць. Усё аформлена па законе. Мячэць закрылі яшчэ ў пачатку мінулага стагоддзя савецкія ўлады і спачатку арганізавалі там махарачную фабрыку, затым рыбзавод. І толькі ў 90-х будынак вярнулі духоўнаму ўпраўленню мусульман. Але ад яго ўсё роўна прыйшлося адмовіцца: па суседстве з мячэццю працавала вяндлярня, і прыхаджане падчас службаў проста задыхаліся. Цяпершым паверсе былой мячэці парная, наверсе пакоі адпачынку, а лесвіца, па якой раней паднімаліся на мінарэт, вядзе ў нумары. Цяпер мясцовыя прыхаджане шукаюць спонсараў, каб выкупіць гістарычны будынак і ўладкаваць там музей».

Партал прыводзіць словы Рафіка Мусіна, намесніка імама мячэці «Дзін Мухамад»:

«Забягалаўку пабудавалі, публічны дом, як кажуць, у тыя часы быў. Цяпер яны прыкрылі гэтую справу, зараз яны сауну паставілі. Фактычна гэта смешна і крыўдна. Як так маглі дапусціць, каб мячэць прадаць, аддаць зусім не паводле сістэмы? Добра б краму пабудавалі, добра б нейкі культурны цэнтр, але сауна нікуды не вартая!»

Усё гэта проста не ўкладваецца ў галаве! Як можна сакральнае месца, дзе каля 200 гадоў узносіліся малітвы, аддаць у прыватныя рукі?! Чаму гістарычны аб'ект не быў узяты пад ахову дзяржавай? Як можна задаволіць у будынку мячэці сауну! Хіба гэта не плявок у душы вернікаў?

Прайшло дзесяць гадоў, а воз і цяпер тамака. Духоўнае ўпраўленне мусульман Казахстана захоўвае маўчанне, як і яго рэгіянальнае аддзяленне. Акім Паўночна-Казахстанскай вобласці Кумар Аксакалаў анансаваў аднаўленне чацвёртай Даўлеткільдзееўскай мячэці. З бюджэту на аднаўленчыя работы выдзелілі 211 мільёнаў тэнге (больш за 37 мільёнаў рублёў). Усё гэта добра, выдатна, але лыжка дзёгцю ад гэтага не перастае гарчыць у сэрцах мусульман. Якія б новыя ісламскія аб'екты не ўзводзіліся, боль у душах прававерных усё роўна застанецца да таго часу, пакуль будынку былой Касымаўскай мячэці не нададуць статусу гістарычнага помніка, які ахоўваецца дзяржавай, і не адменяць здзелку перадачы яе ў прыватную ўласнасць.

Справядлівасці дзеля скажам, што сауну ў будынку былой мячэці арганізавалі да таго, як Кумар Аксакалаў заняў пасаду акіма вобласці. Выправіўшы сітуацыю, Кумар Іргібаевіч застаўся б у гісторыі краю чалавекам, які пазбавіў мусульман ад лыжкі дзёгцю ў ісламскім мядовым раі Петрапаўлаўска.

bbabo.Net