Расія (bbabo.net), - У гэтым годзе спаўняецца 110 гадоў першай рускай экспедыцыі да Паўночнага полюса. "Расійская газета" адправілася па слядах яе начальніка - легендарнага лейтэнанта Георгія Сядова.

У некаторых архангельскіх сем'ях і сёння захоўваюцца жэтоны, якія паказваюць заваяванне высокіх шырот. Па краі ідзе надпіс: "Ахвярадаўцу на экспедыцыю старэйшага лейтэнанта Сядова да Паўночнага полюса". У цэнтры на фоне вечных льдоў намаляваны палярнік на лыжах, лайка і сцяг Расіі. Той самы сцяг, які Георгій Сядоў планаваў паставіць на Паўночным полюсе. У сакавіку 2022 года першай рускай экспедыцыі на Паўночны полюс споўніцца 110 гадоў, а ў маі - 145 гадоў з дня нараджэння яе начальніка.

Апярэдзіць Амундсена

Усё пачыналася ў Пецярбургу: у сакавіку 1912 года Георгій Якаўлевіч падаў рапарт начальніку Галоўнага гідраграфічнага ўпраўлення "для дасягнення полюса і ўзняцця на ім нацыянальнага сцяга".

У тлумачальнай запісцы гаварылася: "Горка і крыўдна! Амундсен жадае ісці да поўначы ў 1913 году. А мы можам пайсці ўжо ў гэтым годзе, калі толькі рускае грамадства захоча сур'ёзна падумаць аб магчымым дасягненні полюса менавіта намі, а не замежнікамі, і падтрымаюць мяне" .

Па сведчанні пісьменніка, фатографа і біёграфа Сядова Мікалая Пінегіна, "стартавы стрэл" экспедыцыі даў рэдактар ​​газеты "Новы Час" Міхаіл Суворын, які прапанаваў стварыць з яе "злосць дня".

- У нашы подлыя часы і Поўнач - знаходка, - напаўнасмешліва-паўсур'ёзна казаў Суворын. - Мне асабіста гэтая ідэя падабаецца. Лепш Поўнач, чым размова аб Канстытуцыі.

"Горка і крыўдна! Амундсен хоча ісці на поўнач у 1913 годзе. А мы можам пайсці ўжо сёлета"

А паколькі ў дзяржаўнай падтрымцы Сядову было адмоўлена, Суворын арганізаваў збор сродкаў. Мікалай II унёс 10 тысяч рублёў, а простыя пецябруржцы і архангелагародцы куплялі бронзавыя, сярэбраныя і залатыя жэтоны - у залежнасці ад таўшчыні кашалька ахвяравальніка. Такі краўдфандынг дазволіў Сядову набраць неабходную суму. Дарэчы, да кожнага жэтончыку належыла стужачка, якая дазваляла ганарліва насіць значок на вопратцы.

Сёння ў Архангельску па слядах Георгія Сядова можа прайсці любы чалавек, які ў дзяцінстве зачытваўся "Двума капітанамі" Каверына. У кніжцы, дарэчы, перасякаюцца шляхі трох легендарных экспедыцый, якія адправіліся ў Арктыку напярэдадні Першай сусветнай вайны. Больш за ўсё нам вядома пра Георгія Якаўлевіча, бо яго "Святы Фока" у адрозненне ад шхуны "Святая Ганна" Брусілава і "Геркулеса" Русанава ўсё ж такі вярнуўся дадому. Вярнуўся без начальніка, які адправіўся да полюса на сабачых запрэжках і памерлага па дарозе ад цынгі.

Праводзіў першую экспедыцыю да полюса ўвесь Архангельск.

- Цырымонія пачалася ля Траецкага сабора - быў таксамасны малебен. На ім прысутнічалі кіраўнік горада Якаў Лейцынгер, віцэ-губернатар Бранчанінаў. Далей уся працэсія рушыла на Саборную прыстань, дзе чакаў "Святы Фока", - экскурсію па Сядоўскім месцах праводзіць "Расійскай газеце" дырэктар Паўночнага марскога музея Архангельска Яўген Цянет.

Сядоў быў супраць урачыстых правадоў.

- Але менавіта таму, што галоўным фундатарам экспедыцыі быў Міхась Суворин - вельмі вядомы ў то час медыямагнат, а галоўным "капіталам" экспедыцыі стала піяр-кампанія, і было падрыхтавана гэтак грандыёзнае мерапрыемства. Усё было падрабязна знята на фота і відэа, — расказвае дырэктар.

"У спевы царкоўнага хору ўпляталіся параходныя гудкі і цвырканне двух кінаапаратаў, - успамінае Пінегін. - Кінааператары - іспанец Серрано і мастак Мікалай Васільевіч, на працягу месяца які навучаўся ў яго мастацтву кіназдымкі. "Ручку хутчэй, хутчэй круціце", - гарачыўся іспанец".

Дарэчы, тое малое, што засталося ад легендарнага карабля, захоўваецца сёння ў Паўночным марскім музеі.

- Судна вярнулася ў Архангельск у 1914 году пабітым і напаленым, экіпаж ніхто не чакаў - толькі што пачалася Першая сусветная вайна. Пазней, у 1917 годзе, шхуну панесла крыгаходам і прыбіла на востраве Шылаў у раёне Саламбалы, занесла пяском. Дзеці з яе ныралі ў Дзвіну, рыбакі цуглі рыбу. І толькі ў 1984-м, калі святкавалася 400-годдзе Архангельска, маскоўская археалагічная экспедыцыя раскапала тое, што засталося ад "Фокі", - ахтэрштэвен, - кажа Яўген Цянет.

У юбілейны год у музеі вырашылі ўявіць адзінага сведку паходу - прадэманстраваць больш бачна, бо ахтэрштэвень мацуецца на судне. Архангельскі цясляр Аляксандр Антонаў ужо зрабіў эскіз праекту.

Арктычны арэапаг

- Нягледзячы на ​​тое, што экспедыцыя была арганізавана манархістамі, фактычна да 300-годдзя дома Раманавых, а Сядоў ніколі левых поглядаў не выяўляў, у савецкі час памяць пра яго пачынаюць актыўна захоўваць. Магчыма, дзякуючы нізкаму паходжанню Георгія Якаўлевіча - ён быў сынам згалелага азовскага рыбака, - распавядае Яўген Цянет. - Сваю ролю ў кананізацыі палярніка адыграў і ледакольны параход, які прыйшоў з Брытаніі ў Архангельск у 1916 годзе і атрымаў імя "Георгій Сядоў". Ледакол удзельнічаў у знакамітых арктычных экспедыцыях 1930-х, у тым ліку знакамітага дрэйфу. Слова "седоўцы" стала намінальным.

Па словах дырэктара, менавіта тады Георгія Якаўлевіча пачалі ўводзіць у "арктычны арэапаг":

- А палярнікі ў той час былі, як у 60-е - касманаўты. Героі, людзі, якія змагаюцца са стыхіяй тут і зараз. Вырашальную ролю ў арктычнай кананізацыі Сядова адыгралі і кнігі ўдзельніка экспедыцыі Мікалая Пінегіна.

Дарэчы, частка фотадакументаў, зробленых падчас першага паходу да полюса, таксама захоўваецца ў Паўночным марскім музеі. Сёлета тут рыхтуюць да выдання кнігу, у якую ўвойдуць каляровыя дыяпазітывы Пінегіна, якія раней не публікаваліся, з выявамі зімоўкі Сядова на Новай Зямлі.

Пазней маракі ўсё адмаўлялі

Яшчэ адна кропка прыцягнення, звязаная з Сядовым, - скрыжаванне пешаходнай архангельскай Чумбароўкі і вуліцы Карла Лібкнехта: тут да канца 1970-х стаяў драўляны дом купчыхі Двайнікавай, у якім разам з бацькамі жыла. У 1912-м будучай даследчыцы Рускай Поўначы споўнілася 18 гадоў, а яе бацька, у той час намеснік начальніка будаўнічых работ Архангельскага порта, кіраваў гідраметслужбай Паўночнага Ледавітага акіяна. Сядоў з членамі экспедыцыі часта бывалі ў іх у гасцях, таму пасля вяртання ў Архангельск матросы Ліннік і пусты прыйшлі менавіта сюды. Як вядома, гэта былі адзіныя чальцы каманды, якія пагадзіліся суправаджаць Сядова ў яго апошнім смяротным рыўку да полюса.

Па аповядах Ксеніі Пятроўны, падпітыя спадарожнікі Сядова прызналіся, што пасля смерці начальніка скормілі яго астанкі сабакам - для таго, каб напаўжывая запрэжка змагла вярнуцца на судна. Пазней маракі ўсё адмаўлялі - таямніца згубы палярніка сышла разам з імі...

Тым часам

У гонар Сядова названа набярэжная ў архангельскай Саламбале. Тут, на беразе Дзвіны, стаяла хатка, дзе жыў Георгій Якаўлевіч: у яго двары чальцы экспедыцыі збіралі абсталяванне, рыштунак, сабак, правіянт. Тое, што двухпавярховы асабняк Сядова ў 70-е гады саступіў месца машынабудаўнічаму заводу, для гісторыі Арктыкі незаменная страта. Каб яе кампенсаваць, грамадскасць горада прапануе паставіць на Чырвонай прыстані помнік лейтэнанту. Праўда, многія да гэтага часу называюць палярніка фанатыкам, "арктычным самагубцам". Забываючы, дарэчы, што падчас сваіх паходаў Георгій Якаўлевіч паспеў унесці сур'ёзны ўклад у арктычную навуку - адно толькі дэталёвае апісанне Новай Зямлі чаго вартае! А хто з палярнікаў таго часу не быў фанатыкам - у лепшым сэнсе гэтага слова? Насамрэч, калі б не высокашыротныя экспедыцыі адчайных "каверынскіх" капітанаў, мы б сёння вельмі шмат чаго пра Арктыку так і не пазналі...

bbabo.Net