Еўрапейскі саюз у сераду правядзе ў Бруселі саміт "Усходняга партнёрства" з удзелам лідэраў пяці постсавецкіх рэспублік - Азербайджана, Арменіі, Грузіі, Малдавіі і Украіны. Дэлегацыі Беларусі на мерапрыемстве на гэты раз не будзе, але для яе ўсё роўна паставяць крэсла на знак таго, што Брусель працягвае лічыць Мінск партнёрам, хаця і не прызнае ўладу Аляксандра Лукашэнкі. Адна з галоўных інтрыг мерапрыемства: ці ўвойдзе ў выніковую дэкларацыю прапанаваны ЕС пасаж з асуджэннем Расіі і, калі так, то ў якой форме. Па дадзеных, па стане на аўторак Расея ў тэксце не згадвалася, хоць завуаляваная крытыка ў яе адрас гучала.

Партнёрства без адной

Запланаваны на сераду шосты саміт "Усходняга партнёрства" ЕС абяцае шмат у чым быць асаблівым. І не столькі з-за таго, што гэта будзе першы вочны саміт аб'яднання з 2017 года, а таму што ўпершыню першапачаткова зразумела, што адной з краін постсавецкай "шасцёркі" - Беларусі - на мерапрыемстве не будзе. Нагадаем, у чэрвені, пасля чарговага раунда ўведзеных Бруселем у дачыненні да Мінска санкцый, Аляксандр Лукашэнка аб'явіў аб прыпыненні членства сваёй краіны ва "Усходнім партнёрстве". Адгаварыць яго ад гэтай краіны Еўразвяза нават не спрабавалі - яны не прызнаюць Аляксандра Лукашэнку легітымным прэзідэнтам і пазбягаюць кантактаў з ім.

Пры гэтым Беларусь заўсёды была ў гэтым запушчаным у 2009 годзе інтэграцыйным праекце ЕС галоўным enfant terrible. Самы гучны скандал здарыўся ў 2011 годзе: з-за жорсткага разгону пратэстаў апазіцыі беларускімі ўладамі арганізатары саміту ў Варшаве далі зразумець Менску, што не чакаюць Аляксандра Лукашэнку на мерапрыемстве. Беларускую дэлегацыю павінен быў узначаліць тагачасны кіраўнік МЗСа Сяргей Мартынаў, аднак у апошні момант Менск вырашыў замяніць яго амбасадарам Беларусі ў Польшчы Віктарам Гайсёнкам. Гэта, у сваю чаргу, не задаволіла ЕС, і амбасадара не паклікалі на вячэру з кіраўнікамі дзяржаў і ўрадаў партнёрства. У знак пратэсту беларуская дэлегацыя зусім адмовілася ўдзельнічаць у мерапрыемстве. На наступных сустрэчах Беларусь прадстаўлялі кіраўнікі МЗС. У 2017 годзе многія чакалі, што на саміт прыедзе і беларускі лідэр, якога год таму выкраслілі з чорных спісаў ЕС, але ў выніку ён сустрэчу праігнараваў.

Сёння для адсутнай беларускай дэлегацыі тым не менш выдзеляць месца за агульным сталом — са сцяжком, крэслам і ўсім, што належыць. Такім чынам Брусель, як патлумачыла крыніца ў структурах ЕС, хоча паслаць беларускаму народу сігнал аб тым, што Беларусь чакаюць назад у партнёрства. Але відавочна ўжо не з цяперашнім кіраўніком на чале: напярэдадні старшыня Еўрасавета Шарль Мішэль прыняў дэлегацыю беларускай апазіцыі на чале з экс-кандыдатам у прэзідэнты Святланай Ціханоўскай, паабяцаўшы «працягнуць падтрымліваць яе барацьбу за сумленныя і свабодныя выбары, за выкананне правоў чалавека і свабоду».

У выніку ў саміце з калегамі з Еўрасаюза прымуць удзел прэм'ер-міністры Арменіі і Грузіі, а таксама прэзідэнты Азербайджана, Малдавіі і Украіны. Грузія, Малдова і Украіна разглядаюць «Усходняе партнёрства», па сутнасці, як прылазнік паўнавартаснай інтэграцыі ў Еўразвяз. За апошнія гады яны заўважна зблізіліся з ЕС і палітычна, і эканамічна, аж да адмены візавага рэжыму. Як чакаецца, у Бруселі гэтая тройка прыме асобную заяву, у якой зноў будзе сказана аб яе імкненні ўступіць у Еўрасаюз.

Для Азербайджана і Арменіі "Усходняе партнёрства" - гэта магчымасць дыверсіфікаваць сваю знешнюю палітыку і прыцягнуць дадатковыя інвестыцыі. Еўрасаюз абяцае ў бліжэйшыя гады выдзеліць на патрэбы постсавецкіх удзельнікаў партнёрства €2,3 млрд. Прадугледжваецца, што сродкі пойдуць у асноўным на праекты ў сферы "зялёнай" эканомікі і лічбавай трансфармацыі, посткападобнае аднаўленне, падтрымку дэмакратычных рэформ. У Бруселі чакаюць, што да ўдзелу ў фінансаванні праектаў у краінах "Усходняга партнёрства" актыўна падключацца і прыватныя інвестары з краін ЕС. Шарль Мішэль выказаў надзею, што маючы адбыцца саміт "стане магчымасцю пацвердзіць стратэгічнае значэнне, якое ЕС надае краінам "Усходняга партнёрства"".

Крытыка без адрасу

Крыніца ў структурах ЕС напярэдадні заявіў групе расійскіх журналістаў, што "Усходняе партнёрства" не накіравана супраць трэціх краін, уключаючы Расію. У Маскве, аднак, падобным запэўненням не вераць. Стварыць партнёрства ў 2008 годзе прапанавалі Польшча і Швецыя - краіны, якія не хаваюць крытычнага настрою ў адносінах да Расіі. І хаця пасля Брусель прапаноўваў Маскве падключацца да праектаў у рамках "Усходняга партнёрства", з апублікаваных парталам WikiLeaks у 2011 годзе сакрэтных тэлеграм амерыканскіх дыпламатаў відавочна вынікала, што праграма нацэлена на паслабленне расійскага ўплыву на постсавецкай прасторы.У сваёй перапісцы супрацоўнікі Дзярждэпартамента ЗША са спасылкай на даверныя гутаркі з еўрапейскімі калегамі называюць "Усходняе партнёрства" "зграбным, але моцным адказам на расійскую агрэсію ў Грузіі", "пакараннем Расіі", "магчымасцю мацней уцягнуць былыя рэспублікі СССР у зону інтарэсаў Захаду". Акрамя таго, з тэлеграм вынікае, што еўрапейскія афіцыйныя асобы не зусім шчырыя, запэўніваючы, што праграма не мае дачынення да бяспекі.

У сувязі з гэтым у Маскве ўважліва сочаць за тым, як развіваюцца адносіны ЕС з краінамі, якія падтрымліваюць цесныя адносіны з Расіяй і ўваходзяць у курыруемыя ёю інтэграцыйныя аб'яднанні на постсавецкай прасторы. Гаворка пра Арменію і Беларусь. Як мінімум дружалюбнага нейтралітэту Расея чакае і ад Азербайджана. Адна з галоўных інтрыг маючага адбыцца саміту: ці ўвойдзе ў выніковую дэкларацыю яго ўдзельнікаў пасаж з асуджэннем дзеянняў Расіі на ўкраінскім напрамку.

Суразмоўцы ў Брусэлі, якія азнаёміліся з варыянтам тэксту, падрыхтаваным для зацвярджэння кіраўнікамі дзяржаў і ўрадаў, аднак сцвярджаюць, што Расея ў дэкларацыі не згадваецца наогул. Па стане на аўторак у чарнавіку тэксту было сказана, што яго падпісанты занепакоеныя дэстабілізацыяй і невыкананнем прынцыпаў міжнароднага права ў шэрагу дзяржаў "Усходняга партнёрства". Гэта, на іх думку, стварае пагрозу міру і стабільнасці ў рэгіёне. Краіны-сябры ЕС і іх партнёры выступаюць за мірнае вырашэнне канфліктаў на аснове міжнароднага права і супраць выкарыстання сілы. Паводле слоў адной з крыніц, усё гэта, несумненна, можна ўспрымаць як крытыку ў адрас Расіі і яе дзеянняў на ўкраінскім напрамку, але пры жаданні можна прымяніць і да іншых канфліктных сітуацый на тэрыторыі краін "Усходняга партнёрства". Іншы суразмоўца, аднак, падкрэсліў: у тэкст яшчэ могуць уносіцца змены, у тым ліку ўжо падчас саміту.

Цяжкасці з узгадненнем сумеснай дэкларацыі ў рамках "Усходняга партнёрства" ўзнікалі і раней. Так, у 2015 годзе Арменія і Беларусь адмовіліся падпісацца пад пасажам, у якім асуджалася «анексія Крыма» Расіяй. У выніку быў знойдзены кампраміс: крытыка ў адрас Масквы гучала ад імя дзяржаў, якія падтрымалі рэзалюцыю Генеральнай Асамблеі ААН 2014 г. №68/262 аб тэрытарыяльнай цэласнасці Украіны. Арменія і Беларусь галасавалі супраць гэтага дакумента.

Зрэшты, праблемы з пошукам агульнапрымальных фармулёвак у рамках "Усходняга партнёрства" звязаны не толькі з "расійскім фактарам". Раней Грузія, Малдова і Украіна неаднаразова выказвалі шкадаванне ў сувязі з тым, што сумесныя дэкларацыі аб'яднання недастаткова дакладна абмалёўвалі перспектывы іх уступлення ў ЕС. У сталіцах гэтых дзяржаў настойваюць на больш амбіцыйных і канкрэтных фармулёўках. Аднак пад імі гатовы падпісацца не ўсе краіны — члены ЕС. Дэкларацыі ж прымаюцца кансэнсусам.

Саміт "Усходняга партнёрства" пачнецца а 18-й гадзіне па Маскве, дэкларацыя будзе абнародавана па яго выніках.

bbabo.Net