Палітычныя эксперты дагэтуль спрачаюцца, ці мог апошні савецкі лідэр утрымаць сваю пазіцыю і выратаваць СССР
МАСКВА (AP) — Людзі, якія прагульваліся па заснежанай Чырвонай плошчы ў Маскве ўвечары 25 снежня 1991 года, былі здзіўлены, убачыўшы адзін з самых важных момантаў 20-га стагоддзя — савецкі чырвоны сцяг над Крамлём зняты і заменены трыкалорам Расійскай Федэрацыі.
Літаральна за некалькі хвілін да гэтага прэзідэнт СССР Міхаіл Гарбачоў заявіў аб сваёй адстаўцы ў прамым тэлезвароце да народа, завяршаючы 74 гады савецкай гісторыі.
У сваіх мемуарах Гарбачоў, якому цяпер 90 гадоў, горка наракаў на сваю няздольнасць прадухіліць распад СССР, падзею, якая парушыла баланс сіл у свеце і пасеяла зерне бесперапыннага перацягвання каната паміж Расіяй і суседняй Украінай.
«Я да гэтага часу шкадую, што не здолеў вывесці карабель пад сваім камандаваннем у спакойныя воды, не здолеў завяршыць рэфармаванне краіны», — напісаў Гарбачоў.
Палітознаўцы дагэтуль спрачаюцца, ці мог ён утрымаць сваю пазіцыю і выратаваць СССР. Некаторыя абвінавачваюць, што Гарбачоў, які прыйшоў да ўлады ў 1985 годзе, мог бы прадухіліць развал Савецкага Саюза, калі б пайшоў больш рашуча да мадэрнізацыі анемічнай, кантраляванай дзяржавай эканомікі, захоўваючы пры гэтым больш жорсткі кантроль за палітычнай сістэмай.
«Распад Савецкага Саюза быў адным з тых выпадкаў у гісторыі, якія лічацца неймавернымі, пакуль яны не стануць непазбежнымі», — сказаў агенцтву Associated Press Дзмітрый Трэнін, дырэктар маскоўскага цэнтра Карнегі. «Савецкаму Саюзу, якімі б ні былі яго доўгатэрміновыя шанцы, не наканавана было загінуць, калі гэта адбылося».
У той час як Гарбачоў адчайна спрабаваў дамовіцца аб новай «саюзнай дамове» паміж рэспублікамі для захавання СССР, ён сутыкнуўся з жорсткім супрацівам з боку свайго найвышэйшага канкурэнта, лідэра Расійскай Федэрацыі Барыса Ельцына, які вельмі жадаў захапіць Крэмль і меў падтрымку іншых незалежных -думаючых кіраўнікоў савецкіх рэспублік.
8 снежня лідары Расіі, Украіны і Беларусі сустрэліся ў паляўнічым доміку, абвясціўшы смерць СССР і абвясціўшы аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў. Праз два тыдні да новастворанага саюза далучыліся яшчэ восем савецкіх рэспублік, што паставіла Гарбачову рэзкі выбар: сысці ў адстаўку або паспрабаваць прадухіліць распад краіны сілай.
Савецкі лідэр прааналізаваў жорсткую дылему ў сваіх мемуарах, адзначыўшы, што спроба аддаць загад аб арышце кіраўнікоў рэспублік магла прывесці да крывавай бойні на фоне расколу лаяльнасці ў ваенных і праваахоўных органах.
Члены сям'і глядзяць прамову прэзідэнта СССР Міхаіла Гарбачова аб адстаўцы па савецкім тэлебачанні ў сваёй кватэры ў цэнтры Масквы, Расія, 25 снежня 1991 г. (AP Photo/Sergei Harpuhin, File) «Калі б я вырашыў абаперціся на частку ўзброеных структур, гэта непазбежна выклікала б востры палітычны канфлікт, багаты крывёю і далёка ідучымі негатыўнымі наступствамі», — напісаў Гарбачоў. «Я не мог гэтага зрабіць: я б перастаў быць сабой».
Што было б, калі б Гарбачоў прыбег да сілы, цяжка ўявіць сабе ў рэтраспектыве, заўважыў Трэнін з Цэнтра Карнегі.
Калі лідары Расіі, Беларусі і Украіны абвясцілі Савецкі Саюз неіснуючым, яны не звярталі асаблівай увагі на тое, што будзе з 4-мільённымі савецкімі вайскоўцамі і іх вялізнымі ядзернымі арсеналамі.
Прэзыдэнт Расеі Ўладзімер Пуцін, чые два дзесяцігодзьдзі ў руля больш, чым Гарбачоў і Ельцын разам разам, назваў крах СССР «найвялікшай геапалітычнай катастрофай 20-га стагодзьдзя».
«Распад Савецкага Саюза быў крахам гістарычнай Расеі», — сказаў Пуцін у дакумэнтальным фільме, які выйшаў у гэтым месяцы на расейскім дзяржаўным тэлебачаньні. «Мы страцілі 40% тэрыторыі, вытворчых магутнасцяў і насельніцтва. Мы сталі іншай краінай. Тое, што было пабудавана на працягу тысячагоддзя, было страчана ў значнай ступені».
У 2014 годзе Крэмль пачаў перакройваць постсавецкія межы, адказваючы на адхіленне ад улады былога дружалюбнага да Масквы лідэра Украіны анэксіяй украінскага Крымскага паўвострава і перакідваючы сваю вагу за сепаратысцкіх паўстанцаў на ўсходзе яе суседа.
Больш за сем гадоў баявых дзеянняў ва ўсходнім індустрыяльным цэнтры Украіны загінулі больш за 14 000 чалавек. Напружанасць разгарэлася ў апошнія тыдні ў сувязі з назапашваннем расейскіх войскаў каля Украіны, што выклікала страхі Захаду перад уварваннем.
Савецкі сцяг лунае над Крамлём на Чырвонай плошчы ў Маскве, Расія, у суботу ўвечары, 21 снежня 1991 г. (AP Photo/Gene Berman, File)Масква адмаўляе планы наступу і строга заклікае ЗША і іх саюзнікаў забяспечыць абавязковае абяцанне, што NATO не будзе пашырацца на Украіну і не размяшчаць там зброю — патрабаванне, якое Захад адхіліў.
Пуцін і яго чыноўнікі пярэчылі аргументам Захаду аб тым, што Расія не мае права голасу ў пашырэнні альянсу, падкрэсліваючы права краіны на абарону сваіх асноўных інтарэсаў бяспекі.
«Расея ніколі не прэтэндавала на тое, што мае права голасу для прыняцця рашэнняў за іншыя краіны», — заявіў агенцтву AP намеснік старшыні верхняй палаты расійскага парламента Канстанцін Касачоў. «Але мы маем абсалютнае права голасу, каб забяспечыць уласныя інтарэсы і бяспеку, а таксама прапанаваць сваё бачанне асяроддзя бяспекі ў бліжэйшых рэгіёнах».
Нягледзячы на тое, што Пуцін неаднаразова адмаўляў намер аднавіць СССР, ён назваў расейцаў і ўкраінцаў «адным народам» у сувязі з гнеўнымі пратэстамі з Кіева і абвінаваціў у тым, што Ўкраіна несправядліва атрымала ў спадчыну гістарычныя часткі Расеі ў час гібелі СССР.
Расейскі лідэр яшчэ больш узмацніў сваю рыторыку ў чацвер на фоне росту напружанасці ў адносінах з Захадам, абвінаваціўшы заснавальніка СССР Уладзіміра Леніна ў тым, што ён перадаў расійскія землі Украіне, каб «стварыць краіну, якой ніколі не існавала».
bbabo.Net