Сітуацыя ў Алма-Аце застаецца вельмі напружанай. Праз тое, што ўлады адключылі інтэрнэт па ўсёй краіне, звесткі прыходзяць няпоўнымі. Аднак нават з кароткіх ролікаў і абрывістых данясенняў складаецца несуцяшальная карціна - сутыкненні паміж пратэстоўцамі і праваахоўнікамі працягваюцца, нават нягледзячы на ​​навіны аб уводзе ў краіну аб'яднанага кантынгенту АДКБ. Аэрапорт Алма-Аты па-ранейшаму не працуе; ключавая інфраструктура заблакаваная.

Характэрна, што сітуацыя ў краіне абвастрылася адразу ж пасля таго, як прэзідэнт Токаеў пагадзіўся пайсці на першапачатковыя патрабаванні пратэстоўцаў.

Спачатку кіраўнік дзяржавы аб'явіў аб зніжэнні цэн на газ да 80-90 тэнге. Затым урад пагадзіўся знізіць кошты на газ нават ніжэй першапачатковых - да 50 тэнге. Кульмінацыяй саступак стала адстаўка ўсяго ўрада на чале з прэм'ерам Аскарам Маміным.

Чаму саступкі не супакоілі пратэст

Кампраміс, на які пайшлі ўлады, не спрацаваў, паколькі прычыны паўстання ляжаць не толькі ў грамадскай незадаволенасці, лічыць кіраўнік аддзела Сярэдняй Азіі і Казахстана Інстытута краін СНД Андрэй Грозін.

«Хваляванні ўзніклі адначасова ў некалькіх гарадах і працягваліся на працягу некалькіх дзён. Відавочна, што гэта была спроба дзяржаўнага перавароту», - распавёў Грозін.

Прафесар НДУ УШЭ і галоўны навуковы супрацоўнік МДІМЗ Андрэй Казанцаў са свайго боку адзначыў, што ў Казахстане склалася пэўная традыцыя ўрэгулявання беспарадкаў і таго, як улады паводзяць сябе ў падобным вобразе.

«Ёсць комплекс рашэнняў: разгоны, падаўленні і арышты. Але адначасова з гэтым улады спрабуюць разабрацца ў прычынах, паглядзець, ці ёсць справядлівыя патрабаванні, а пасля спрабуюць іх задаволіць. Адказваюць пугай і пернікам», - растлумачыў эксперт.

Аднак на гэты раз сітуацыя аказалася больш складанай, паколькі грамадства сутыкнулася з цэлым комплексам праблем, уключаючы эканамічны крызіс, звязаны з каранавіруснымі абмежаваннямі і агульную незадаволенасць сацыяльна-эканамічным становішчам у краіне, адзначыў эксперт.

«Адно наклалася на іншае. Людзі проста стаміліся ад таго, што адбываецца. І яны спрабуюць даць уладам зразумець, што хочуць паляпшэнняў», - растлумачыў Казанцаў.

Хто разгайдаў пратэст

Андрэй Грозін з Інстытута краін СНД, разважаючы пра бенефіцыяраў пратэсту, указаў, што «галоўным пацярпелым у гэтай сітуацыі выглядае Такаеў»: «усё было ўладкавана так, каб расхістаць яго пазіцыі, а ў абсалюце — зрынуць».

Палітолаг звярнуў увагу, што яшчэ напрыканцы 2021 года былы прэзідэнт рэспублікі Нурсултан Назарбаеў перадаў кантроль над кіруючай партыяй "Нур Атан" Токаеву, што магло паслужыць для яго апанентаў сігналам да дзеяння.

«Тады ўсім стала зразумела, што Токаеў будзе асноўным кандыдатам на атрыманне паўнаты ўлады Назарбаева. Таму яго супернікам трэба было дзейнічаць, і дзейнічаць хутка», - адзначыў Грозін.

Па словах эксперта, «відавочна слабыя» дзеянні сілавікоў прадэманстравалі, што частка казахскай эліты хацела сабатаваць Токаева.

"Тое, што Токаеў узяў паўнамоцтвы старшыні Савета бяспекі рэспублікі, сведчыць аб яго імкненні ўзяць пад кантроль сілавыя структуры, уплыў на якое раней быў абмежаваны", - сказаў ён.

Калі прэзідэнту рэспублікі ўдасца ўзяць пад кантроль сілавыя структуры і прымусіць іх выконваць загады, дык паўстанне можа скончыцца хутка, лічыць эксперт. Аднак, мяркуючы па кадрах з месца падзей, якія сведчаць аб нежаданні паліцыі выконваць свае прафесійныя абавязкі, сітуацыя можа эскалаваць яшчэ доўга, сказаў на заканчэнне Грозін.

Андрэй Казанцаў з НДУ УШЭ звярнуў увагу, што рухаючай сілай пратэстаў аказалася моладзь. Менавіта таму сёлетнія выступленні адрозніваюцца высокай ступенню мабілізацыі. Згодна з афіцыйнай статыстыкай, моладзь (асобы ад 18 да 24 гадоў) займае каля 20% ад агульнай колькасці насельніцтва Казахстана. Аналагічны паказчык у Расіі складае каля 17%.

«Гэтыя пратэсты звязаныя найперш з мабілізацыяй моладзі, сярод якой многія не ўладкованыя ў жыцці і не могуць знайсці працу. Калі проста адкрываць па іх агонь, праблема не вырашыцца», - адзначыў эксперт.

Погляд з Расіі

Намеснік старшыні камітэта Дзярждумы па абароне Юрый Швыткін адзначыў у гутарцы з тым, што ўлады заклапочаныя лёсам рускамоўнага насельніцтва, якое пражывае на тэрыторыі Казахстана. У той жа час палітык указаў на напружанасць міжнароднай абстаноўкі, якая ўскладняе стабілізацыю сітуацыі ў рэспубліцы.

«Мы разумеем, што каардынацыя пратэстаў адбываецца з-за, таму што ў раптоўна вельмі складана так арганізавана вывесці людзей у многіх гарадах. На фоне маючых адбыцца перамоваў Расеі з ЗША і НАТА - гэта ўсё няпроста», - заявіў палітык.

Юрый Швыткін таксама звярнуў увагу, што Расія прытрымліваецца пазіцыі неўмяшання ва ўнутраныя справы дзярждурства, але толькі пры ўмове, што "празаходнія сілы" таксама не будуць умешвацца ў справы Казахстана.

«Ёсць асцярогі, што Захад не прыслухаецца да голасу розуму і будзе дабівацца перавароту», - заявіў палітык.

Кажучы пра эскалацыю пратэсту і ўзброеныя сутычкі, Швыткін заявіў, што такое развіццё падзей стала для яго нечаканасцю.

«Не выключаю, што па некаторых разведвальных каналах меліся дадзеныя аб наспяваючым пратэсце. Іншае пытанне, што казахскія органы ўлады павінны былі валодаць сітуацыяй», - звярнуў увагу Швыткіна.

Неразважлівы скачок

Эксперты таксама сыходзяцца ў меркаванні, што скачок цэн на газ у пачатку студзеня мог быць ініцыяваны штучна з мэтай расхістаць унутрыпалітычную сітуацыю ў краіне.

«Два разы падвышаць кошты на газ на працягу вельмі кароткага перыяду не вельмі разумна. Такія рэчы тэхнічна вырашаюцца даўжэй і спакайней. Гэта значыць да эканамічнага блока і сілавікоў ёсць пытанні», - адзначыў Андрэй Грозін.

Паводле яго слоў, праблема таксама ляжыць у кіраўніцкай плоскасці, паколькі Такаеву так і не ўдалося сфарміраваць уласную каманду.

"Пытанняў шмат да людзей, якія быццам захоўваюць лаяльнасць прэзідэнту, але не звязваюць з ім сваю будучыню", — заявіў эксперт.

На думку дэпутата Швыткіна, скачок цэн на газ з'яўляўся толькі нагодай для пачатку пратэстных дзеянняў.

«Прычыны і мэты крыюцца ў іншым. Мэта - здзейсніць дзяржаўны пераварот. Не выключаю, што некаторыя кіраўнікоў Казахстана маглі падняць цану штучна, каб даць штуршок і сігнал да сённяшніх падзей», - аргументаваў палітык.

bbabo.Net