135 гадоў таму нарадзіўся "самы народны палкаводзец" - Васіль Іванавіч Чапаеў. Герой Першай сусветнай і Грамадзянскай войнаў пражыў кароткае жыццё, якое, быццам бы, было вывучана потым «уздоўж і ўпоперак». Аднак у біяграфіі Чапая ўсё яшчэ застаюцца невядомыя, загадкавыя эпізоды. Пра іх мы пагаварылі з унукам легендарнага камдзіва Аркадзем Чапаевым.

Агульнавядомы факт - 32-гадовы Васіль Чапаеў загінуў 5 верасня 1919 года, калі штаб яго дывізіі нечакана быў атакаваны атрадам белых. Да таго часу ў яго сям'і падрасталі трое дзяцей - сыны Аляксандр, Аркадзь і дачка Клаўдзія. Але яшчэ праз некалькі месяцаў памерла, заразіўшыся тыфам, іх маці - жонка Васіля Іванавіча Пелагея (з ёй Васіль Чапаеў растаўся яшчэ за пару гадоў да таго, захапіўшыся іншай Пелагеяй - удавой свайго загінулага баявога таварыша).

- Аркадзь Аляксандравіч, адкуль вам, нашчадкам знакамітага камдзіва, сталі вядомыя падрабязнасці аб жыцці і гібелі вашага дзеда?

- Мой бацька, - старэйшы сын Чапаева Аляксандр, і яго сястра пасля неаднаразова ездзілі на радзіму Васіля Іванавіча, размаўлялі са сваякамі, аднавяскоўцамі. Сустракаліся таксама і з некаторымі з былых байцоў-чапаеўцаў.

Адзін час існавала блытаніна, колькі ўзнагарод атрымаў дзед за Першую сусветную. Аднак цяпер гэта нам ужо дакладна вядома: Васіль Іванавіч Чапаеў, які даслужыўся ў царскім войску да звання фельдфебеля, быў узнагароджаны за праяўлены ў баях гераізм чатырма салдацкімі «Георгіямі» і Георгіеўскім медалём.

Аднак у поўнай меры праявіць свае выдатныя палкаводчыя таленты яму ўдалося толькі тады, калі ён апынуўся ў Чырвонай Арміі. Там ён стаў хутка прасоўвацца па службовай «усходах», стаўшы ў выніку камандзірам дывізіі.

Шмат у чым дзякуючы знакамітаму фільму «Чапаеў» у нашай краіне дзеда сталі ўяўляць такім хвацкім рубакай, камандзірам-кавалерыстам. А бо насамрэч ён кіраваў не толькі коннымі палкамі, але і іншымі падраздзяленнямі, якія ўваходзілі ў яго дывізію і абсталяванымі парой вельмі складанай па тых часах тэхнікай – браневікамі, самалётамі…

- Сустракаліся згадкі аб тым, што ў славутага камдзіва былі вельмі складаныя адносіны з некаторымі высокапастаўленымі вайсковымі і партыйнымі кіраўнікамі…

- Дзед быў чалавекам рэзкім у меркаваннях і не прызнаваў "выдзіманых" аўтарытэтаў. А таму ён неаднаразова адмаўляўся выконваць указанні "стратэгаў" з вайсковых штабоў і нават з Масквы, калі лічыў іх няправільнымі. І рабіў па-свойму. У выніку Васіль Іванавіч нажыў сабе "наверсе" нядобразычліўцаў.

Быў выпадак, калі сам Главвоенмор Леў Троцкі прыехаў у дывізію асабіста здымаць Чапаева з пасады. Аднак на месцы высветлілася, што ўсе чырвонаармейцы стаяць гарой за свайго камандзіра і гатовы са зброяй у руках абараняць Чапая ад любога, хто захоча яго зрушыць. Прыйшлося «палымянаму Льву» з'ехаць ні з чым. Затое пасля гібелі камдзіва крамлёўскія ўлады адыграліся на яго паплечніках: практычна ўсё найбліжэйшае асяроддзе Чапаева было знішчана.

У свой час мой бацька Аляксандр Васільевіч - генерал-маёр артылерыі, карыстаючыся сваім высокім воінскім званнем, спрабаваў адшукаць у архівах нейкія матэрыялы, якія праліваюць святло на ваенную біяграфію Васіля Іванавіча часоў Грамадзянскай. Але з гэтага фактычна нічога не выйшла, значная частка дакументаў засакрэчана. Чаму? Магу толькі выказаць здагадку: "па інерцыі" хаваюцца канфліктныя адносіны дзеда з людзьмі, якія прыйшлі пасля да кіраўніцтва краінай.

У сувязі з гэтым яшчэ адзначу, што ў нас, яго нашчадкаў да гэтага часу застаюцца падазрэнні, што дзеда ў выніку загубілі свае ж - чырвоныя. Бо ў гісторыі чапаеўскай дывізіі было і да трагедыі з Васілём Іванавічам некалькі вельмі крытычных момантаў, калі яна апыналася ў асяроддзі, і Чапаеў слаў у штаб войска адчайныя дэпешы з просьбай дапамагчы, даслаць падмацаванне, а ў адказ - ніякай рэакцыі.

Лічу цалкам верагодным, што і падзеі ў пачатку верасня 1919-го аказаліся падстроены так, каб яны сталі фатальнымі для дзеда. Хтосьці з незадаволеных чапаеўскай наравістасцю і самавольствам (гэта маглі быць і «ваенспецы» з ліку былых афіцэраў, якія перайшлі на бок бальшавікоў) здолеў справакаваць раптоўны рэйд атрада белых у тыл чапаеўскай дывізіі і падвёў яе камандзіра пад кулі. Далёка не ўсё зразумела і з самімі абставінамі смерці Васіля Іванавіча...

Група энтузіястаў на чале з Ражновым некалькі гадоў таму прыступіла да пошукаў патайной магілы Чапаева. Працу абцяжарвала тое, што зараз гэтае месца знаходзіцца за мяжой, - левы бераг Урала, куды выплылі чырвонаармейцы з целам свайго камдзіва, цяпер з'яўляецца тэрыторыяй Казахстана.

Пошукавікам быццам бы ўдалося знайсці падобны па прыметах прыбярэжны ўчастак. Аднак пры больш дэталёвым вывучэнні аказалася, што за мінулыя дзесяцігоддзі рака Урал прыкметна змяніла сваё рэчышча. Таму, хутчэй за ўсё, да гэтага часу месца пахавання знакамітага палкаводца Грамадзянскай утоена пад вадой. А можа, рэшткі яго і зусім змыла патокам.

Між тым у СССР на працягу яшчэ доўгага часу хадзілі чуткі, што насамрэч Васілю Іванавічу Чапаеву ўсё ж удалося выратавацца. Былі нават выпадкі, калі Чапай, які «выжыў», заяўляў пра сябе.

— Сапраўдны ўсплёск такіх «з'яўленняў» быў у сярэдзіне пяцідзесятых, — расказвае Аркадзь Чапаеў. - Калі Сталін памёр і раней існавалі ў краіне суровыя парадкі сышлі ў мінулае, у розных гарадах Саюза раптам адзін за адным сталі з'яўляцца Чапаевы, якія выжылі.

Колькі ж тады было такіх «сыноў лейтэнанта Шміта»! Імі займаліся органы дзяржбяспекі. Майго бацьку неаднаразова выклікалі на апазнанне. Але кожны раз выяўляўся падман. Варта толькі спытаць "уваскрослага героя" аб нейкіх жыццёвых дробязях, аб дробных фактах з біяграфіі сапраўднага Чапаева, прэтэндэнт на яго імя адразу ж "сыпаўся".

bbabo.Net