Bbabo NET

Nieuws

De strijd om Odessa - en wat het betekent voorlog tussen Rusland en Oekraïne

De strijd om de haven aan de Zwarte Zee kan de uitkomst van de oorlog beïnvloeden en de regionale veiligheid aantasten, zeggen experts.

Twee weken na de Russische oorlog in Oekraïne bereiden de troepen van Kiev zich voor op een mogelijke grote aanval op de historische havenstad Odessa aan de Zwarte Zee.

De stad, 300 km (186 mijl) ten westen van het door Rusland geannexeerde Krim-schiereiland, wordt door zowel Oekraïne als Rusland gezien als een strategische troef - en de val ervan zou aanzienlijke gevolgen hebben, niet alleen voor de twee landen, maar ook voor de bredere zwarte Zeegebied, waarschuwen experts.

Russische troepen, die ten westen van de Krim oprukken, hebben de havenstad Cherson al ingenomen en zijn aangekomen in Mykolaiv, slechts 120 km (75 mijl) ten oosten van Odessa. Russische marineschepen zijn gesignaleerd in de buurt van de Oekraïense territoriale wateren, waardoor de vrees voor een mogelijke aanval vanaf zee is toegenomen.

Zondag zei de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy dat het Russische leger een gewelddadige aanval op de stad plant en noemde het een "historische misdaad". Eerder vorige week ontsloeg hij de civiele gouverneur van de provincie Odessa, Serhiy Hrynevetsky, en verving hem door Maksym Marchenko, een legerkolonel en voormalig leider van het controversiële Aidar-bataljon, dat sinds 2014 in de Donbas-regio in het oosten van Oekraïne vecht.

Het Oekraïense leger heeft al defensieve posities ingenomen in Odessa, een avondklok ingesteld en wegblokkades opgeworpen bij alle ingangen van de stad met een miljoen inwoners. De havens zijn gesloten voor de beroepsvaart, terwijl de evacuatie van burgers is begonnen.

'Een cruciale reddingslijn naar het buitenland'

Odesa is van strategisch militair en economisch belang voor Oekraïne. Na het verlies van haar marinebasis in Sebastopol na de annexatie van de Krim in 2014, verplaatste de Oekraïense marine haar hoofdkwartier daar.

De drie havens spelen ook een belangrijke rol in de economie van het land. Ongeveer 70 procent van alle Oekraïense import en export is in de vorm van zeevracht - en Odessa verwerkt ongeveer 65 procent daarvan.

"[Voor Oekraïne] vertegenwoordigt Odessa een cruciale reddingslijn naar het buitenland", vertelde Alexey Muraviev, universitair hoofddocent nationale veiligheid en strategische studies aan de Curtin University. “Als Rusland Odessa inneemt, zal het Oekraïne effectief afsnijden van de overzeese handel en militaire hulp.”

Het verlies van de havenstad kan grote gevolgen hebben voor Oekraïne en zijn oorlogsinspanningen en Rusland een strategisch voordeel geven. Oekraïne heeft geen andere grote havens om op te vertrouwen voor het de controle over de op twee na grootste stad verliest, waardoor Rusland effectief de hele noordelijke kust van de Zwarte Zee kan domineren.

"In de context van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne zou de slag om Odessa een van de belangrijkste rollen spelen bij het bepalen van de toekomstige politieke uitkomst van het huidige conflict", zei Muraviev. “Voor Rusland kan de volledige controle over de kusten van de Zwarte Zee en de Zee van Azov in Oekraïne [belangrijker zijn] dan de inbeslagname van Charkov of West-Oekraïne samen.”

'Ze willen dat Odessa intact blijft'

Het veroveren van Odessa zou ook een bijzondere symbolische betekenis hebben, gezien de belangrijke status die het inneemt in de Russische cultuur en geschiedenis.

Odessa werd in 1794 gesticht door de Russische keizerin Catharina de Grote en werd een cruciale zeehaven en een kosmopolitisch stedelijk centrum, waar niet alleen Russen en Oekraïners woonden, maar ook Armeense, Bulgaarse, Griekse, Joodse en andere gemeenschappen. Met zijn sierlijke architectuur ontworpen door Italiaanse kunstenaars en een rijk cultureel leven, veranderde de stad in een van de symbolen van het Russische keizerlijke prestige en macht.

De lokale autoriteiten hebben de hoop uitgesproken dat het historische belang van de havenstad haar zou kunnen behoeden voor de vernietigende luchtaanvallen die andere Oekraïense steden hebben ondergaan.

“Ze willen dat Odessa intact blijft, de infrastructuur, architectuur en strategische betekenis van Odessa. Ze willen die allemaal onbeschadigd hebben. Daarom denk ik dat Odessa een speciale operatie zal ondergaan', zei burgemeester Gennadiy Trukhanov tegen de Amerikaanse publieke omroep.

De stad is ook de thuisbasis van een omvangrijke etnische Russische gemeenschap, een factor die volgens sommige Russische waarnemers zou kunnen helpen bij een militaire poging om de stad in te nemen.

In 2014, toen door Rusland gesteunde separatistische troepen gewapende opstanden begonnen in de oostelijke regio's van Donetsk en Loehansk tegen de centrale regering in Kiev, was Odessa ook getuige van enig geweld. Oekraïense ultranationalisten kwamen in botsing met pro-Russische groeperingen die zich verzetten tegen pro-westerse protesten, die culmineerden in de dood van meer dan 40 mensen.

In zijn toespraak van 21 februari waarin hij “de onafhankelijkheid en soevereiniteit van de Volksrepubliek Donetsk (DPR) en de Volksrepubliek Loehansk (LPR) erkende”, beloofde de Russische president Vladimir Poetin de verantwoordelijken voor het geweld in Odessa te vinden en ter verantwoording te roepen.

Maar volgens Anton Barbashin, een politiek analist en hoofdredacteur van Riddle Russia, is het onwaarschijnlijk dat de gebeurtenissen van acht jaar geleden en de aanwezigheid van etnische Russen in de stad Rusland vooruit zullen helpen in Odessa.“In 2014 stopten de Oekraïners een poging om van Odessa de Volksrepubliek Odessa te maken. Er is duidelijk niet veel pro-Russische sentimenten, vooral op dit moment", vertelde hij.

Volgens hem kunnen de huidige moeilijkheden die het Russische leger ondervindt bij het oprukken op enkele fronten ook een weerspiegeling zijn vermogen om Odessa in te nemen. De Russische troepen zijn overbelast en het verzekeren van aanvoerroutes en versterkingen kan een uitdaging zijn.

"We zien hoe moeilijk het is voor Russische troepen om te proberen gebieden te bezetten die veel dichter bij Rusland liggen dan Odessa", zei Barbashin.

Transnistrië en regionale veiligheid

De verovering van Odessa kan niet alleen negatieve gevolgen hebben voor Oekraïne, maar ook voor de veiligheid van zijn buren. Defensieanalisten hebben erop gewezen dat het beheersen van de stad de Russische troepen in staat zou stellen een landcorridor te openen naar de afgescheiden regio Transnistrië, die sinds de jaren negentig onafhankelijkheid van Moldavië heeft nagestreefd.

De regio herbergt zo'n 1.500 Russische troepen die zijn ingezet als onderdeel van een vredesmacht die is opgericht na een staakt-het-vuren-overeenkomst in 1992 tussen Chisinau en Transnistrische separatisten. Tot dusver heeft Rusland de zelfverklaarde Pridnestrovische Moldavische Republiek niet erkend, maar er is gespeculeerd dat Moskou zou kunnen proberen om het samen met Wit-Rusland, de DPR en LPR, Abchazië en Zuid-Ossetië op te nemen in een "uniestaat".

“Het idee om al deze ‘verloren’ Sovjetgebieden terug naar Rusland te krijgen … werd onderschreven door een aantal kringen van buitenlands beleid,” zei Barbashin.

Een stap richting Transnistrië zou Moldavië waarschijnlijk destabiliseren, dat net als Oekraïne geen lid van de NAVO of de Europese Unie is. Op 3 maart diende de Moldavische regering een formeel verzoek in voor toetreding tot de EU, uit angst voor een overloop van de Russisch-Oekraïense oorlog.

Verder naar het zuiden hebben Bulgarije en Roemenië ook met spanning de gebeurtenissen in Oekraïne gevolgd.

Volgens Dimitar Bechev, een gastonderzoeker bij Carnegie Europe, voelden de twee landen zich al bedreigd na de annexatie van de Krim en de inzet van raketsystemen door Moskou en de uitbreiding van de Zwarte Zee-vloot op het schiereiland.

"[De mogelijke val van] Odessa zou de [hand] van Moskou alleen maar versterken", vertelde hij. “In praktische termen zou dit de territoriale buffer tussen ons [Bulgarije en Roemenië] en Rusland wegnemen.”

Volgens hem zal dit er waarschijnlijk toe leiden dat de NAVO haar aanwezigheid op de grond in Bulgarije en Roemenië zal versterken. Een verhoogde aanwezigheid van de marine is onwaarschijnlijk gezien de beperkingen die zijn vastgelegd in de Conventie van Montreux van 1936, die het gebruik van de Straat van Bosporus en Dardanellen regelt. Het document, dat zowel Roemenië als Bulgarije heeft ondertekend, beperkt de doorvaart van marineschepen die niet tot de Zwarte Zee behoren.

De strijd om Odessa - en wat het betekent voorlog tussen Rusland en Oekraïne