Bolsonaro heeft zetels in het Congres gewonnen te midden van een bredere verschuiving naar rechts die hem invloedrijk zal houden, zelfs als Lula wint.

Drie dagen na de eerste stemronde bij de Braziliaanse verkiezingen op 1 oktober, merkte David Nemer, assistent-professor mediastudies aan de Universiteit van Virginia, op dat “Twitter Brazilië niet is. Brazilië zit niet op Twitter.”

Hij herhaalde de standpunten van veel experts die hebben gewaarschuwd dat zowel links als rechts de uitslag van de stemming te veel hadden voorspeld op basis van Twitter-trends en hashtags.

Zoals later bleek, bewees de zittende president Jair Bolsonaro dat opiniepeilers ongelijk hadden. Hoewel hij zoals verwacht op de tweede plaats eindigde achter voormalig president Luiz Inacio Lula da Silva van de Arbeiderspartij, was de kloof van vijf procentpunten tussen hen veel kleiner dan de voorspelde dubbelcijferige kloof. Bolsonaro slaagde erin om op 30 oktober een tweede ronde te forceren die niet nodig zou zijn geweest als Lula meer dan de helft van de stemmen had behaald.

Misschien nog belangrijker, de liberale partij van Bolsonaro gaf extreemrechts in Brazilië de beste verkiezingsnacht ooit sinds de terugkeer van het land naar de democratie bijna vier decennia geleden. Het won 99 zetels in het lagerhuis van het Braziliaanse congres, 23 meer dan in 2017. Het is de grootste partij in het lagerhuis en controleert met bondgenoten bijna de helft van de wetgevende kamer.

Het oordeel is duidelijk: het bolsonarisme – de extreemrechtse beweging van de president die wordt gesteund door politieke en sociale conservatieven en evangelicals – heeft al gewonnen, ongeacht wat er in de tweede ronde gebeurt.

Als Bolsonaro Lula verslaat, vrezen experts dat hij zijn aantal in het Congres zou kunnen gebruiken om rechters van het Hooggerechtshof te beschuldigen. Hij zou zelfs het aantal zetels in het Hooggerechtshof kunnen verhogen om ideologisch gelijkgestemde rechters te benoemen – vergelijkbaar met wat de militaire dictatuur vele jaren geleden deed. Het Hooggerechtshof heeft gediend als een belangrijk tegenwicht voor de regering, onder meer door onderzoek te doen naar een nepnieuwsnetwerk dat wordt bestuurd vanuit het hoofdkantoor van de regering. Bolsonaro heeft, naast aanvallen op rechters van de rechtbank, al gezegd dat hij de samenstelling van de rechterlijke macht zou kunnen aanpassen als hij terugkeert naar de macht.

Maar zelfs als hij op 30 oktober verliest, zullen de aanhangers van Bolsonaro in het Congres de macht hebben om het bestuur van een regering-Lula erg moeilijk te maken, onder meer door progressieve initiatieven te blokkeren.

"Het land dat Lula da Silva slechts 20 jaar geleden bestuurde, bestaat eigenlijk niet meer", vertelde Felippe Ramos, politiek analist en promovendus in de sociologie aan de New School for Social Research me.

Brazilië is veranderd

Dat wil niet zeggen dat de Braziliaanse samenleving onder de centrumlinkse Lula – die president was van 2003 tot 2010 – progressief was. Het land is echter getuige geweest van een dramatische politieke, economische en demografische verschuiving die de steun voor het bolsonarisme ondersteunt. "De drijfveren zijn veel dieper dan de politiek," zei Ramos.

Zoals Ramos uitlegde, heeft Brazilië de afgelopen jaren een proces van deïndustrialisatie doorgemaakt, waarbij de landbouwsector steeds meer de motor van de economie wordt. Dat heeft geleid tot een toename van de economische invloed van traditioneel conservatieve staten - een verandering die ook cultureel weerspiegeld wordt, met Sertanejo, Braziliaanse countrymuziek, die mainstream wordt.

Ondertussen zijn de Braziliaanse evangelicals – een solide steunpilaar voor Bolsonaro – in minder dan drie decennia gestegen van vijf procent naar meer dan 30 procent van de bevolking, wat wijst op een bredere conservatieve verschuiving. Dit heeft hen een aanzienlijke invloed gegeven in de nationale politiek en op hoe de algemene bevolking morele kwesties aanschouwt.

Evangelische denominaties zijn er zelfs van beschuldigd nepnieuws te verspreiden dat bijvoorbeeld Lula kerken zou kunnen sluiten als hij weer aan de macht komt of dat de voormalige president een satanist is.

Ook technologie heeft een rol gespeeld, maar Twitter niet. WhatsApp is in feite het belangrijkste instrument dat Bolsonaro en zijn bondgenoten gebruiken om propaganda en desinformatie te verspreiden onder armere en meer afgelegen gemeenschappen.

Opkomst van het bolsonarisme

Toch is ook de aard van de verschuiving naar rechts in Brazilië geëvolueerd.

Jarenlang was het een onvolmaakte match tussen verschillende extreemrechtse krachten die erin slaagden zich rond Bolsonaro te verenigen. Tegenwoordig is er een grotere ideologische uniformiteit, met een centraal uitgangspunt: het harde bolsonarisme, of extreme loyaliteit aan de leider.

Bolsonaro heeft de traditionele rechtse en centristische polen van de Braziliaanse politiek gekannibaliseerd, terwijl hij een beweging heeft gecreëerd die ook andere traditionele vormen van rechts-extremisme overschaduwt.

Voor bewijs hoef je niet verder te zoeken dan het lot van voormalige bondgenoten die critici werden en slecht presteerden bij de verkiezingen – zoals Joice Hasselmann, een voormalige journalist die in 2018 door Bolsonaro’s partij in het Congres werd gekozen na het winnen van meer dan een miljoen stemmen, de meest door een vrouwelijke kandidaat. Ze kreeg vervolgens ruzie met Bolsonaro. Deze keer kon ze niet eens 14.000 stemmen winnen.Ironisch genoeg wordt het bolsonarisme ook geholpen door het feit dat zijn progressieve tegenstanders niet in staat lijken om met ideeën buiten hun bubbel om te gaan, zelfs als ze de vakbondsstrijd hebben opgegeven.

Een verdeelde natie

In feite draait de Braziliaanse politiek tegenwoordig rond "twee polen die enerzijds worden vertegenwoordigd door Bolsonaro en anderzijds door Lula en de Arbeiderspartij", Pablo Ortellado, hoogleraar overheidsbeleid aan de universiteit van São Paulo, vertelde me.

De spanning tussen hen explodeert in de vorm van politiek geweld. Aanhangers van de huidige president hebben verschillende kiezers van de Arbeiderspartij vermoord, terwijl in zeldzame gevallen ook Lula-aanhangers geweld hebben gebruikt tegenhangers in het kamp van Bolsonaro.

Een overwinning van Bolsonaro zou de verdieping van het fascisme in Brazilië kunnen betekenen. Het zou de verdere groei van het evangelische fundamentalisme vergemakkelijken en leiden tot een nog grotere verwoesting van de Amazone. Het zou een voorbode zijn van meer geweld tegen inheemse en linkse activisten en een groter internationaal isolement voor Brazilië inluiden. Of de democratische instellingen van het land intact zouden overleven, is twijfelachtig. Het is moeilijk om te weten of de Braziliaanse democratie zelf zou blijven ademen.

Een overwinning voor Lula zou hem echter nog steeds confronteren met een sterke pro-Bolsonaro parlementaire oppositie die in staat is zijn plannen te vertragen, in een gepolariseerde en steeds conservatiever wordende samenleving.

Hoewel Bolsonaro herhaaldelijk heeft gedreigd de uitslag van de verkiezingen niet te respecteren als hij verliest, heeft hij geen staatsgreep nodig om significante invloed te behouden. Zijn trouwe en sterke aanhangers in het Congres zullen ervoor zorgen dat Bolsonaro, zelfs als hij niet als president is, een schaduw zal blijven werpen over de Braziliaanse politiek.

De standpunten in dit artikel zijn die van de auteur en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het redactionele standpunt van de auteur.#

bbabo.Net