Wśród historyków zorientowanych narodowo nie ustają spory o to, dlaczego w 1552 r. upadł chanat kazański.
W rzeczywistości było wiele powodów. Pomysł, że w przestrzeni posthordzkiej toczyła się bezkompromisowa walka nie o życie, ale o śmierć, nie oddaje w pełni realiów historycznych. W rzeczywistości wczorajsi wrogowie stali się sojusznikami, a sojusznicy stali się wrogami. Widać to wyraźnie w historii Chanatu Krymskiego – najpotężniejszego wówczas (XVI w.) fragmentu Złotej Ordy, który zagarniał swoje dawne terytoria, w czym pomagało także potężne Imperium Osmańskie.
Jednak w latach 1531-1551 w Chanacie Krymskim toczyła się zacięta walka o władzę i wpływy, najpierw między chanem Sahib Girej i jego bratankiem Islam Girej, a następnie Sahib Girej z przedstawicielami miejscowej szlachty. Zasiadając na tronie w 1541 r., Sahib Girej rozpoczął kampanię przeciwko królestwu moskiewskiemu, gdzie w tym czasie rządził już bardzo młody Iwan IV (przyszły Groźny). Celem tej kampanii było złagodzenie sytuacji Chanatu Kazańskiego, który już wtedy w pełni doświadczał narastającej presji militarnej i politycznej ze strony Moskwy.
A jeśli kampania armii rosyjskiej przeciwko Kazaniu w 1538 r. chanowi krymskiemu udało się zapobiec groźbie inwazji na terytorium księstwa moskiewskiego, to jej ciągłe próby umieszczenia tam lojalnego chana wymagały zdecydowanych działań ze strony Sahiba Gireja, który sam kiedyś zasiadł na tronie kazańskim. Jak szczęśliwie pojawił się zbuntowany książę Siemion Bielski, który chciał oddzielić księstwo riazańskie od księstwa moskiewskiego i rozliczyć się z najbliższymi współpracownikami Iwana IV. Rosyjski książę poinformował Sahiba-Giraja, że zna położenie brodów na rzece Oka, co umożliwiłoby moskiewską kampanię wojsk krymskich.
Wszystkie te okoliczności skłoniły Sahiba Gireja do zorganizowania kampanii przeciwko Moskwie latem 1541 roku. Zgromadził liczną armię (według różnych źródeł ok. 40 tys. ludzi z artylerią), ale Rosjanie poprzez swoich agentów w Chanacie Krymskim dowiedzieli się o tych planach i przygotowali do inwazji. 30 lipca 1541 r. Przedni oddział wojsk rosyjskich spotkał armię chana krymskiego nad rzeką Oka w rejonie nowoczesnej wsi Sosnówka (obwód Ozerski w obwodzie moskiewskim) i nie pozwolił mu przejść rzeka w ruchu.
Dowiedziawszy się o kierunku głównego ataku, pułki armii rosyjskiej zaczęły podciągać się na pole bitwy. Przez cały dzień trwał pojedynek artyleryjski między Rosjanami a strzelcami tureckimi obsługującymi armaty w armii Chana Krymskiego, w którym zwyciężyła strona rosyjska.
Bitwa nad Oką charakteryzowała się powszechnym użyciem broni palnej i nie tylko armat, ale także piszczałek. Armia krymska kilkakrotnie próbowała przeprawić się przez rzekę, ale raz wycofywała się pod ostrzałem artylerii i ostrzału nieprzyjaciela. Pod koniec dnia cała armia rosyjska, licząca 30-35 tys. ludzi, skoncentrowała się już na przejściu.
Według kronikarza chana Remmala-Khoja, drugim głównym powodem nieudanego przekroczenia Oka było stanowisko Nogai Baki-beka, który planował zabójstwo Sahiba-Giraja i w oczekiwaniu na dogodny moment do egzekucji jego plan podczas bitwy, nie brał w nim udziału wraz ze swoim oddziałem, pomimo ponawianych rozkazów Khana.
Źródła rosyjskie tak piszą o wyniku bitwy: „Wielu Tatarów zostało pobitych przez dobro carskie, a Turcy rozbili wiele armat”. Sahib Girej został zmuszony do odwrotu.
Bitwa nad Oką 30 lipca 1541 r. była punktem zwrotnym w losach Chanatu Kazańskiego. Kampania Sahib-Giray, pomyślana jako pomoc dla mieszkańców Kazania, nie osiągnęła celu. Dla Iwana IV i jego wewnętrznego kręgu stało się zupełnie jasne, że nikt nie będzie w stanie udzielić Kazanowi żadnej znaczącej pomocy.
W 1551 Sahib Girej został usunięty z tronu przez nowego chana krymskiego Dewlet Girej, mianowanego przez osmańskiego sułtana Sulejmana Kanuniego i zabity wraz ze wszystkimi jego dziećmi i wnukami na jego rozkaz. Do upadku Kazania pozostał niecały rok.
bbabo.Net